1) Tanzimat Devri Türk Edebiyatı
2) Milli Mücadele Dönemi Türk Edebiyatı
3) Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı
4) 1940 Yılına Kadar Türk Edebiyatı
5) Son Dönem Türk Edebiyatı
Çağdaş Türk Edebiyatı, Osmanlı İmparatorluğu’nun gerilemesinin hızlandığı, yapılan yeniliklerin başarıya ulaşamadığı, batıya yönelme gereğinin duyulduğu bir zamanda, yani 1839’da Tanzimat Fermanı’nın ilân edilmesiyle başlayan medeniyet ve kültür değişikliği ve bu değişikliğin dayandığı Batılılaşma olgusunun belirlediği bir gelişim sürecinde değerlendirilebilir. 19. yüzyılda Türk edebiyatı, batılılaşma hareketine bağlı olarak roman, hikâye, tiyatro gibi yeni türlerin denenmesiyle çağdaş bir çizgiye girdi.
Türk edebiyatının yönü batı düşüncesinin temel alınması sonucu değişti. Batıyla ilişkiler, aydınların bir batı dilini öğrenmeleri, batı edebiyatından yapılan çeviriler, batıdaki fikir akımları ile tanışma bir kültür ve medeniyet değişimini gündeme getirdi. Sosyal, ekonomik ve siyasî hayatta meydana gelen değişiklikler edebiyata da yansıdı, Cumhuriyetin kuruluşuna kadar arayışlar devam etti.
1) Tanzimat Devri Türk Edebiyatı
Tanzimat Fermanı ile beraber edebiyatta da batıya yönelme başlar. Tanzimat dönemi edebiyatının kesin olmamakla birlikte başlangıç tarihi olarak 1860 gösterilebilir. Bu tarih, Tercüman-ı Ahval’in yayımlanmaya başlayış tarihidir. Bu dönemde batı edebiyatlarından birçok yeni tür ve şekiller alınmış; önceleri çevirme, sonraları taklit ve telif etmek suretinde bu türlerde eserler verilmiştir.
Tanzimat Edebiyatının temsilcilerinin amacı batı örneğine göre bir edebiyat yaratmak ve batı hayatını tanıtmak olduğu için, sanatçıların hepsi edebiyat türlerinin romandan şiire kadar en az bir kaçı ile örnekler yazmışlardır. Bu dönemde telif eserler yanında çok sayıda tercüme ve adapte eser de Türk Edebiyatına dahil edilmiştir. Bu dönemde yapılan yenilikler ve alınan türler şunlardır:
Gazete
Bir yayın organı olarak 1831’de çıkmaya başlayan Takvim-i Vakayi, resmî bir gazete idi. Daha sonra yarı resmî olarak 1840’ta İngiliz Churchill tarafından Ceride-i Havadis çıkarıldı. İlk edebî ve özel gazete ise 1860 yılında Şinasî ve Âgâh Efendiler tarafından çıkarılan Tercüman-ı Ahvaldir. Daha sonra Şinasî, 1862’de Tasvir-i Efkâr’ı çıkarmaya başlar. Bunların dışında Muhbir (1866), Hürriyet (1867), Basiret (1869), İbret (1871), Devir (1872), Bedir (1872) gazeteleri çıkar.
Hikâye ve Roman
Türk edebiyatı romanla ilk defa 1859’da karşılaşır. Yusuf Kâmil Paşa Fenolen’in Telemak (Telemaque) adlı romanını tercüme eder. İlk yerli roman Şemsettin Sami’nin Taşşuk-ı Talât ve Fıtnat (1872)’ıdır. İlk hikâye Ahmet Mithat Efendi’nin Letaif-i Rivayet’idir.
Tiyatro
İlk tiyatro Şinasi’nin Şair Evlenmesi adlı, iki perdelik, komedi türündeki eseridir. Eserde görücü usulü ile yapılan evliliklere gönderme yapılır.
Şiir
Tanzimat döneminde en önemli yenilik şiirde görülür. Şekil olarak divan şiirine bağlı kalınmış, fakat konu bakımından hem eski terk edilmiş hem de oldukça yeni ve çeşitli konular işlenmiştir. Aruz ölçüsünün yanında az da olsa hece kullanılmıştır. Gazel, kaside, terkib-i bent gibi şekiller kullanılarak hak. Adaler, kanun, medeniyet, eşitlik hürriyet kavramları işlenmiştir. Tanzimat yazar ve şairleri hem yaşadıkları dönem hem de -daha önemlisi- edebiyata bakış açıları ve işledikleri konular bakımından iki gruba ayrılır:
a) Birinci Dönem (1860-1876 arası)
1860-1876 yılları arasında Tanzimat edebiyatının birinci dönem temsilcileri Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami ve Ahmet Vefik Paşa’dır.
Bu dönemde sanat toplum içindir görüşü benimsenmiştir. Bu sebeple şiirde söyleyişe değil fikre önem verilmiştir. Dilde sadeleşme fikri savunulmuş ama uygulanamamıştır. Hece vezni ve halk edebiyatı da savunulmuş ama sözde kalmıştır. Divan edebiyatına tümden karşı çıkılmış ve ağır bir dille eleştirilmiştir. Fransız edebiyatı örnek alınarak romantizmden etkilenilmiştir. Roman, tiyatro, makale gibi batıdan alınan türler ilk defa bu dönemde kullanılmıştır. Noktalama işaretleri de ilk defa bu dönemde kullanılmıştır. Kölelik ve cariyelik, romanlarda sıkça işlenmiştir. Romanlar teknik bakımdan oldukça zayıftır. Yer yer olayların akışı kesilerek okuyucuya bilgiler verilmiştir, uzun uzun tasvirler yapılmış, tesadüflere sıkça yer verilmiştir. Edebiyatçılar edebiyatın yanında devlet işleriyle, siyasetle de bilfiil ilgilenmişlerdir.
Dönemin Edebiyatçıları
Şinasi (1826-1871)
Türk edebiyatında yeniliklerin öncüsüdür. 1860’ta Tercüman-ı Ahval’i (ilk özel gazete), 1862’de Tasvir-i Efkâr’ı çıkardı. İlk makaleyi (Tercüman-ı Ahval mukaddimesi), ilk piyesi (Şair Evlenmesi) o yazdı. Noktalama işaretlerini de ilk defa o kullandı. La Fontaine’den fabllar tercüme etti. Lamartin’den de manzum çevirileri vardır. İlk şiir çevirilerini de o yaptı. Nesirlerinde dili sade; şiirlerine ise ağırdır. Tanzimat Fermanı’nı ilân eden Mustafa Reşit Paşa için yazdığı iki kasidesi ünlüdür. Bu kasidelerdeki övgüleri divan şiirindekinden daha abartılıdır. O, başarılı bir şair ve yazar olmamasına rağmen batı edebiyatından alınan yeni türlerle edebiyatımızın batılılaşmasında en çok onun emeği vardır.
Eserleri
Şair Evlenmesi (Piyes; edebiyatımızdaki ilk tiyatro eseri), Müntehabat-ı Eşar (Şiir), Divan-ı Şinasi (Şiir), Durub-ı Emsal-i Osmaniye (ilk ata sözleri kitabı), Tercüme-i Manzume (çeviri şiirler)
Ziya Paşa (1829-1880)
Doğu kültürüyle yetişmiş, sonradan batı edebiyatına yönelmiştir. Fikren yenilikçi olmasına rağmen eserlerinde eskiyi, divan şiiri geleneğini devam ettirmiş, gazel ve kasideler yazmıştır. En meşhur terkib-i bent ve terci-i bent şairimizdir. Harabat adlı bir divan şiiri antolojisi vardır. Daha önce “Şiir ve İnşa”da divan şiirinin bizim şiirimiz olmadığını, asıl şiirimizin halk şiiri olduğunu söyleyen şair, eski şiir geleneğini sürdürmüş, Harabat’ta âşık şiirini eleştirmiştir. Bunun yanında sade dilden yanadır, ama kendisi ağır bir dil kullanır. Bu onun içinde bulunduğu bir ikilemdir. Hem eskiyi eleştirmekte hem de geleneği devam ettirmektedir.
Eserleri
Harabat: Divan Şiiri antolojisi. Külliyat-ı Ziya Paşa/Eş’ar-ı Ziya: Divan şiiri tarzındaki şiirleri (gazel, kaside ve şarkılar),Terkib-i Bent, Terci-i Bent: Bugün dahi dillerden düşmeyen beyitleri vardır. Zafername: Hiciv türünde bir kasidedir. Âlî Paşa’yı yermek için yazmıştır. Rüya: Mensur. Defter-i Âmal: Hatıraları.
Namık Kemal (1840-1888)
Tanzimat edebiyatının en hareketli ve heyecanlı ismidir. Vatan şairi olarak tanınır. Şiirlerinden çok nesirleri ile tanınır. Edebiyatta hürriyet kavramını ilk kullanan şairdir. Şiirlerinde “hürriyet, vatan, kanun, hak, adalet” kavramlarını işlemiştir. Hürriyet Kasidesi, Vatan Şarkısı ve Vatan Mersiyesi bu konuları içerir. Namık Kemal de eski kültürle yetişmiş, divan şiiri eğitimi almış, gazeller, kasideler yazmıştır. Fakat o da sonradan divan edebiyatını eleştirmiştir. Ziya Paşa’nın Harabat’ına karşı Tahrib-i Harabat’ı yazarak eskiye olan tepkisini ortaya koymuştur. Şinasi’nin kurduğu Tasvir-i Efkâr’ı, Şinasi Paris’e kaçınca Namık Kemal çıkarmaya başladı. Daha sonra kendisi de Ziya Paşa ile Paris’e kaçarak orada Hürriyet gazetesini çıkardı. İstanbul’a döndükten sonra İbret gazetesini çıkardı. Eserlerinde romantizmin etkisi görülür. Tiyatroyu faydalı bir eğlence olarak görmüştür.
Eserleri
İntibah: İlk edebî roman. Cezmi: İlk tarihî roman. Tahrib-i Harabat, Takip: İlk edebî eleştiri. Ziya Paşa’nın Harabat’ını eleştirmek için yazmıştır. Renan Müdafaanamesi: İlk eleştiri. Vatan Yahut Silistre: Oyun. Celâlettin Harzemşah: Oyun. Gülnihal: Oyun. Onun en başarılı tiyatro eseridir. Âkif Bey: Oyun. Zavallı Çocuk: Oyun. Kara Belâ: Oyun. Osmanlı Tarihi, Kanije Muhasarası, İslâm Tarihi: Tarih
Ahmet Mithat Efendi (1844-1912)
Edebiyat, tarih, coğrafya, ziraat, iktisat alanlarında eserler vermiştir. Edebiyat yapmak için değil, okuma zevki aşılamak ve halkı eğitmek gayesiyle yazmıştır. En velût yazarımız odur. Yazı makinesi olarak bilinir. Asıl ilgi alanları, gazetecilik, romancılık ve hikâyeciliktir. Otuz altısı roman olmak üzere iki yüze yakın eseri vardır. Romanları tür bakımından çeşitlilik gösterir: macera, aşk, polisiye, tarih… ili sadedir, çünkü eser vermekteki amacı halkı eğitmektir. Hatta romanlarında olayın akışını keserek okuyucuya bilgiler de vermiştir.
Eserleri
Romanları: Hasan Mellâh, Hüseyin Fellâh, Felâtun Bey’le Rakım Efendi, Paris’te Bir Türk, Yeniçeriler… Çıkardığı gazeteler: Bedir, Devir, Tercüman-ı Hakikat Hikâyeleri: Letaif-i Rivayet
Şemsettin Sami (1850-1904)
Dil alanındaki eserleri ile tanınır. Kamus-ı Türkî adlı sözlüğü edebiyat ve dil alanında en önemli eserlerdendir. Kamus-ı Arabî ve Kamus-ı Fransevî: Diğer sözcükleri. Kamusul-a’lâm: Ansiklopedik sözlük. Sefiller: Hugo’dan çeviri. Robenson Cruose: çeviri roman
Ahmet Vefik Paşa (1823-1891)
Milliyetçilik ve Türkçülük akımının en önemli isimlerindendir. Tiyatro uyarlamaları ve çevirileri vardır. Bursa’da bir tiyatro yaptırmış, burada tercüme ettiği eserleri sahnelettirmiş, halkı tiyatroya gitme konusunda yönlendirmiştir. Moliere’in hemen hemen bütün eserlerini çevirmiştir. Tarih ve dil alanında da eserleri vardır. Ebulgazi Bahadır Han’ın Şecere-i Türk’ünü Çağatayca’dan çevirmiştir. Lehçe-i Osmanî: sözlük. Atalar Sözü: ata sözleri mecmuası. Hikmet-i Tarih ve Fezleke-i Tarih-i Osmanî adlı, tarihle ilgili eserleri de vardır.
b) İkinci Dönem (1876-1896 arası)
1876-1896 yılları arasında ikinci dönemin tanınmış temsilcileri Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Sami Paşazade Sezai ve Nabizade Nazım’dır. İkinci dönem edebiyatçıların sanat anlayışları birincilerden farklıdır. İkinci dönemde sanat sanat içindir anlayışıyla eserler verilmiştir. Bunun sebebi bu devirde idarenin daha baskıcı davranmasıdır. Bu dönemde batı edebiyatı örnekleri daha başarılı bir şekilde ortaya konmuştur. Dönemin sanatçıları devlet işleriyle, siyasetle, toplum meseleleriyle değil sadece sanatla ilgilenmişlerdir. Birinci dönem sanatçılarının toplumsal sorunlarla ilgilenmelerine karşın bu dönem sanatçıları kişisel konu ve temaları işlemişlerdir. Bu yüzden dilleri daha ağırdır. Dönemin romanlarında realizmin, şiirinde ise romantizmin etkisi vardır.
Dönemin Edebiyatçıları
Recaizade Mahmut Ekrem (1847-1914)
Şiir, roman, hikâye, tiyatro, eleştiri, edebî bilgiler türlerinde eserler vermiştir. Şiirlerinde hüznü ve elemi işlemiştir. Ölümü hatırlatan tabiat manzaraları, hüzünlü duygular, romantik güzellikler, solgun güller, kitap yaprakları arasında kurutulmuş çiçekler, küçük kuşlar onun şiirlerinin konuları arasındadır. Oğlu Nejat’ın ölümü; işli, üzüntülü şiirler yazmasında etkili olmuştur.
Edebiyatta yenileşmeden yanadır. Muallim Naci ile aralarında bu konularda tartışmalar olmuştur.
Eserleri
Nağme-i Seher: Şiir, Yadigâr-ı Şebab: Şiir, Pejmürde: Şiir, Zemzeme: Şiir. Önsüzünde edebiyat hakkındaki düşünceleri ve edebî eleştirileri vardır. (Bu esere Muallim Naci “Demdeme” ile karşılık vermiştir.), Muhsin Bey: Hikâye, Şemsa: Hikâye, Araba Sevdası: Roman. Realizmin etkisiyle yazılmıştır ve batı hayranlığı yolunda düşülen garip durumları eleştirir, Çok Bilen Çık Yanılır: Komedi Afife Anjelik: Tiyatro, Vuslat: Tiyatro, Atala: Tiyatro, Talim-i Edebiyat: Edebî bilgiler içerir.
Samipaşazade Sezai (1860-1936)
Batılı tarzda hikâyeleri ve bir romanı vardır. Sergüzeşt adlı romanı realizme doğru atılmış bir adımdır. Küçük Şeyler adlı hikâye kitabı Fransız realistlerinin sanat anlayışlarına uygundur. Rumuzul-edeb, bazı makale, hikâye ve sohbetlerini içerir.
Romantik özellikler taşıyan şiirler de yazmıştır. Şiir isimli bir de piyesi vardır. “İclâl”de, yeğeni İclâl’in ölümü üzerine yazdığı mersiye, bazı nesirleri ve hatıraları vardır.
Abdülhak Hâmit Tarhan (1852-1937)
Edebiyatta batılılaşmanın asıl ihtilâlcisidir. Şair-i Azam olarak bilinir. Kurallara uymayan, batı şiirinde gördüğü her yeniliği Türk şiirine uygulayan, divan şiirini bitiren o olmuştur. Doğu ve batı şiirini işlendikleri yerlere giderek öğrenmiştir. Sanatında romantik etkiler vardır. Zengin bir lirizm bulunan şiirlerinde vezne, kafiyeye, söze, dile pek önem vermemiştir. Taşkınlık ve yücelik, söyleyişteki tezat onun şiirinin önemli özellikleridir. Şiirlerinde ve tiyatrolarında tarihî konular önemli bir yer tutar. Soyut kavramlar, hayat, tabiat, ölüm, insan, onun işlediği konulardır. Şiirleri: Sahra, Belde, Makber, Ölü, Bunlar O’dur, Hacle, Bâlâdan Bir Ses, Garam…
Yirmiye yakın tiyatrosu vardır. Sahnelenmesi imkânsız tiyatro eserleri yazmıştır. Bu eserlerde insanların yanında ölüler, ruhlar, hayaletler, periler de rol alır. Tiyatroda egzotik, tarihî, millî ve dinî konuları işlemiştir. Bazı oyunlarında Shakespeare’in tesiri görülür. Hepsi de dramdır ve bazıları mensur bazıları da manzumdur. İlk tiyatro eseri Macera-yı Aşk’tır. Tarık, Finten, Eşber, Nesteren, Sardanapal, İlhan, Hakan, Liberte önemli tiyatro eserleridir.
Nabizade Nazım (1862-1893)
Romanlarıyla ve hikâyeleriyle realizmin ve natüralizmin temsilcisidir. Karabibik, edebiyatımızda Anadolu konulu ilk hikâyedir. Köy romanı olarak bilinir. Köy hayatı tam bir realizmle yansıtılmıştır. Zehra, ilk psikolojik roman örneğidir. Eserde tasvir ve tahliller geniş yer tutar. Diğer hikâyeleri: Yadigârlarım, Bir Hatıra, Sevda, Haspa
Muallim Naci (1850-1893)
Eski şiirin savunucusu ve temsilcisidir. Eski-yeni konusunda Recaizade ile aralarında tartışmalar olmuştur. Naci göze hitap eden kafiyeyi savunurken, Recaizade kulağa hitap eden kafiyeyi savunmuştur. Tartışma konusu, “abes” ve “muktebes”kelimelerinin -eski yazıda- kafiyeli olup olmadıklarıdır. Batılı şiiri benimsememesine rağmen bu alanda başarılı şiirler yazmıştır.
Şiir kitapları: Ateşpare, Şerare, Füruzan, Sünbüle, Edebî eseri: Istılahat-ı Edebiye, Sözlüğü: Lûgat-ı Naci
2) Edebiyat-ı Cedide (Servet-i Fünun) (1896-1901)
Servet-i Fünun, daha önce Ahmet İhsan tarafından çıkarılan bir fen dergisidir. Recaizade, 1895 sonlarında derginin başına Tevfik Fikret’i getirir. Tanzimat’la birlikte başlayan edebiyatı Avrupa ruhu ve tekniği içinde yenileştirme hareketi, 1896-1901 yılları arasında, Servet-i Fünun dergisi etrafında, Recaizade önderliğinde toplanan yeni nesille ikinci bir hamle yapmıştır. Bu nesli Ali Ekrem, Cenap Şahabettin, Süleyman Nazif, Mehmet Rauf, Tevfik Fikret, Hüseyin Cahit, Ahmet Hikmet, Faik Ali, Celâl Sahir, Hüseyin Suat oluşturur. Sonradan Halit Ziya da bu gruba katılmıştır.
Dönem, 2. Abdülhamit’in istibdat dönemidir. Dönemin bu özelliği sebebiyle edebiyatçılar içe dönük davranmış, kişisel konuları, içliliği, aşkı, karamsarlığı, hayal kırıklığını, tabiat güzelliklerini, melânkoliyi ve üzüntüyü işlemişler; toplumsal sorunlara değinmemişlerdir. Adeta yüksek zümre edebiyatı gibidir. Bunda Recaizade’nin büyük etkisi vardır. Servet-i Fünuncu ve Edebiyat-ı Cedideciler denilen grup, Fransız edebiyatının özelliklerini büyük ölçüde Türk edebiyatına adapte etmeye çalışmışlardır. Fransız realizmi örnek alınmıştır. Tanzimat döneminde başlayan ve benimsenen, dildeki yabancı unsurları ayıklayarak sade Türkçe’ye geçiş hareketi bu devirde durmuş, Arapça ve Farsça kelimelere yeniden itibar edilmeye başlanmıştır.
Tanzimatçıların birinci dönem sanatçıları, sanat toplum içindir prensibini benimserken, Servet-i Fünuncular ise Tanzimat’ın ikinci dönemindeki gibi sanat sanat içindir prensibi ile hareket etmişlerdir. Topluluğun üslûbu süslü ve sanatlı; ruh ve ifade tarzı ise Avrupai’dir. Şiirde aruz vezni kullanılmakla birlikte, nazım şekillerinde ve konularda büyük yenilikler yapılmıştır. nazmı nesre yaklaştırmışlar, beyit bütünlüğü yerine konu bütünlüğünü esas almışlardır. Bir cümle birkaç dizede/beyitte tamamlanabilir. Fransız şiirinden alınan sone ve terza-rima gibi şekiller ve serbest müstezat çokça kullanılmıştır. Kafiyede kulak kafiyesi benimsenmiştir.
Romanda ve hikâyede batılı anlamda başarılı örnekler verilmiştir. Romanda tahlile ve teferruata yer verilmiş, modern kısa hikayenin ilk örnekleri bu dönemde şekillenmiştir. Roman ve hikâyede olaylar ve kişiler tamamen İstanbul’a, seçkin tabakaya aittir.
Romanda realizmden, şiirde parnasizm ve sembolizmden etkilenmişlerdir. Bu dönemde gazetenin yerini dergiler almıştır: Servet-i Fünun, Malûmat, Mektep, Mütalâa, Hazine-i Fünun, Resimli Gazete… Şiir, roman, hikâye, tiyatro, tenkit ve hatırat türlerinde başarılı eserler veren Servet-i Fünun temsilcilerinin en tanınmışları, Şiirde Tevfik Fikret, Cenap Şehabettin, Süleyman Nazif; Roman ve hikâyede Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf, Hüseyin Cahit Yalçın, Ahmet Hikmet Müftüoğlu’dur. Servet-i Fünun edebiyatına katılmayarak gene batılı anlayışla eserler verenler arasında Ahmet Rasim hatırat türü ile, Hüseyin Rahmi Gürpınar İstanbul’u anlatan romanları ile yeni Türk edebiyatını desteklemişlerdir. Servet-i Fünun dergisinin 1901’de kapatılmasıyla topluluk da dağılır.
Dönemin Edebiyatçıları
Tevfik Fikret (1867-1915)
Recaizade ve Hamit’in tesiriyle batılı şiire yönelmiştir. Servet-i Fünun’un şiirdeki en önemli temsilcisidir. İlk şiirlerinde ferdî konuları (aşk, acıma, hayal kırıklığı…) işler topluluktan ayrı yazdığı şiirlerde toplumsal konulara yönelir. Bu anlayışla yazdığı şiirlerinde temalar, hürriyet, medeniyet, insanlık, bilim, fen ve tekniktir. Sis, Halûk’un Vedaı, Tarih-i Kadim, Halûk’un Amentüsü adlı şiirlerinde bu konuları işler. Sanatının bu ikinci döneminde dinlere de cephe alır, kutsal olan her şeye karşı çıkar, hatta İstanbul’a dahi küfreder (Sis). Fikret, aruzu Türkçe’ye başarıyla uygulamıştır. Serbest müstezadı geliştirerek serbestçe kullanmıştır. İlk dönemde dili oldukça ağırdır. Şiiri düz yazıya yaklaştırmıştır. Ahenge büyük önem verir. Şiirlerinde şekil bakımından parnasizmin etkisi görülür. “Şermin”, onun çocuklar için ve heceyle yazdığı şiirlerden oluşan bir eseridir. Eserleri: Rübab-ı Şikeste, Halûk’un Defteri, Rübabın Cevabı, Tarih-i Kadim, Doksanbeşe Doğru
Cenap Şahabettin (1870-1934)
Servet-i Fünun’un Tevfik Fikret’ten sonra en önemli şairidir. Asıl mesleği doktorluktur. İhtisas için gittiği Fransa’da tıptan çok şiirle ilgilenerek sembolizmi yakından takip etmiş ve bu akımdan etkilenmiştir. Şiirde kelimeleri müzikal değerlere göre seçerek kullanır. Dili oldukça ağırdır. Bilinmeyen Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalar kullanır. Duygu ve hayal yüklü tamlamalar kurar. Serbest müstezadı çok kullanmıştır. Aynı şiirde birden fazla aruz kalıbı kullanmıştır. Aşk ve tabiat değişmez konularıdır. Sanatı, sanat, hatta güzellik için yapmıştır. Bolca semboller kullanmış, tabiatla iç dünyanın kompozisyonunu çizmiştir. Düz yazıları da vardır: Hac Yolunda, onun gezi yazısıdır. Suriye Mektupları ve Avrupa Mektupları da gezi türündedir. Diğer nesirleri: Evrak-ı Eyyam, Nesr-i Harp, Nesr-i Sulh, Tiryaki Sözleri (kendi vecizeleri), Tiyatro eserleri: yalan (dram), Körebe (komedi)
Halit Ziya Uşaklıgil (1867-1945)
Servet-i Fünun’un roman ve hikâyede en ünlü edebiyatçısıdır. Süslü, sanatlı ve ağır bir dili ve üslûbu vardır. Batılı anlamdaki ilk romanları yazmıştır. Realizmden etkilenmiştir. Romanlarında aydın kişileri anlatır. Mai ve Siyah’taki Ahmet Cemil, Servet-i Fünun sanatçısının temsilcisidir. Kahramanları yaşadıkları çevreye uygun anlatır ve ruh tahlillerine önem verir. Hikâyelerinde Anadolu hayatına ve köy ve kasaba yaşayışına, romanlarında yalnız İstanbul’a yer verir. Anı ve mensur şiir türünde eserleri de vardır.
Eserleri
Romanları: Mai ve Siyah, Aşk-ı Memnu, Kırık Hayatlar, bir Ölünün Defteri, Ferdi ve Şürekası, Sefile… Hikâyeleri: İzmir Hikâyeleri, hikâye-i Sevda, Kadın Pençesi, Onu Beklerken, Aşka Dair… Hatıraları: Saray ve Ötesi, Kırk Yıl, Bir Acı Hikâye
Mehmet Rauf (1875-1931)
Servet-i Fünun romanının ikinci önemli ismidir. Roman, hikâye ve tiyatro türünde eserleri vardır. Romantik duyguları, hayalleri ve aşkları işlemiştir. Sosyal hayata pek yer vermemiştir. Arzu, ihtiras ve aşk maceraları temel konularıdır. Romanlarında psikolojik tahlillere önem vermiştir. Dili sadedir. En önemli eseri Eylül’dür. Roman edebiyatımızdaki ilk psikolojik roman olarak bilinir. Konusu yasak aşktır. Şahıs sayısı azdır. Psikolojik tahliller başarılıdır.
Eserleri
Romanları: Eylül, Ferda-yı Garam, Genç Kız Kalbi, Define, Son Yıldız, Kan Damlası. Hikâyeleri: Son Emel, Bir Aşkın Tarihi, Üç Hikâye, Hanımlar Arasında, Menekşe. “Siyah İnciler” ise mensur şiirlerinden oluşur.
Dönemin Bağımsız İsimleri
Hüseyin Rahmi Gürpınar (1864-1944)
Roman ve hikâye türünde eserleri vardır. Natüralizmin temsilcisidir. Sade bir dil kullanmıştır. Tipleri yetiştikleri çevreye göre konuşturur. Psikolojilerinde çok iyi bir şekilde verir. Kişileri toplumun şartlarına göre değerlendirir. Romanlarında aptal, şöhret düşkünü, aşırı ihtiraslı, batıl inançlı gibi uç tipler vardır. İstanbul’un iç mahallelerinin günlük hayatını hikâye ve karikatürize eder. Sokağı edebiyatta işleyen yazar olarak bilinir. Gözleme ve tasvire önem verir. Romanlarında sosyal tenkide de yer verir.bu tenkidi mizah yollu yapar. Şık ve Şıpsevdi adlı romanlarında batı hayranlığını konu edinir. Romanları teknik olarak zayıftır. Sık sık olayla ilgisi olmayan, gereksiz bilgiler verir. Bazen kendisi de olaylara müdahale eder.
Eserleri
Şık, İffet, Tesadüf, Şıpsevdi, Mürebbiye, Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç, Gulyabani, Cadı, Kesik Baş, Kadınlar Vaizi, Tünelden İlk Çıkış.
Ahmet Rasim (1864-1932)
Ahmet Mithat tarzını devam ettirmiştir. Pek çok konuda ve türde eserleri vardır. Bütün hayatını gazeteciliğe adamıştır. Makale ve fıkra yazmış; çeviriler yapmıştır. Türkçesi yerli ve temizdir. Hayatın komik ve ibret verici yanlarıyla ilgilenmiştir. Roman ve hikâyelerinde İstanbul’a, özellikle Beyoğlu’na ait konular işlemiştir. Romanlarının başlıca konuları, aile sarsıntıları ve ülke meseleleridir. Günlük hayattan renkli ve fotoğraf zevkiyle kesitler sunmuştur. 130’dan fazla eseri vardır. Roman ve hikâyeleri: İlk Sevgi, Güzel Eleni, Endişe-i Hayat, İki Günahsız Sevda, İnceleme, makale, fıkra, hatıra: Gülüp Ağladıklarım, Muharrir Bu Ya, Şair-Muharrir-Edip, Şehir Mektupları Aynı zamanda 65’e yakın şarkısı olan bir bestekârdır.
3) Fecr-i Âtî Topluluğu (1909-1912)
1901’de, Servet-i Fünun mecmuası etrafında, kendilerine Fecr-i Âtî adını veren yeni bir nesil toplanmıştır. Servet-i Fünun topluluğu dağıldıktan sonra 1909 yılında Yakup Kadri, Ahmet Haşim, Refik Halit, Fuat Köprülü, Ali Canip, Şehabettin Süleyman, Celâl Sahir, Tahsin Nihat, Emin Bülent gibi isimler bir araya gelerek yeni bir topluluk oluştururlar. Topluluk, sanat hayatına bir bildiriyle başlar. Sanatın saygıdeğer ve şahsi olduğu anlayışını benimserler. Onlar Servet-i Fünun’u batılı edebiyatı tam olarak oluşturamamakla suçlarlar. Fransız edebiyatını örnek alırlar. Dilleri süslü, sanatlı, ağdalı ve ağırdır. Aşk, ve tabiatı konu olarak işlemişlerdir. Aşk genellikle hissi ve romantiktir. Tabiat tasvirleri ise gerçekçi değil, Haşim’de olduğu gibi şahsîdir.
Kısa ömürlü olan bu topluluk, Servet-i Fünunculardan daha sade bir dil kullanmış sembolizm, empresyonizm ve romantizm gibi akımları eserlerine uygulamışlar, Avrupaî edebiyat ile Milli edebiyat arasında bağ oluşturmuşlardır. Aruzla şiir yazan Fecr-i Âtî şairlerinin en tanınmış ve en orijinali Ahmet Haşim’dir. Şiire herhangi bir yenilik getirmemişler, Servet-i Fünun’un devamı olmaktan öteye gidememişlerdir. Sanat anlayışlarında birlik ve bütünlük olmadığı için 1912’de dağılmışlar, ferdî olarak değişik alanlarda eserler vermişlerdir.
Dönemin Edebiyatçıları
Ahmet Haşim (1884-1933)
Fecr-i Âtî şiirinin en önemli ismidir. Sanat için sanat yapmıştır. Sembolizmin en önemli temsilcisidir. İşlediği başlıca temalar tabiat ve aşktır. Şiirlerinde hayalle birlikte musikiye önem vermiştir. Lirik bir şairdir. Tamamen aruzu kullanmıştır. Dili süslü ve sanatlıdır. En çok serbest müstezadı kullanmıştır. Ona göre şiir anlaşılmak için yazılmaz, şiirde anlam aranmaz; şair bir hakikat habercisi, şiir dili de bir açıklama vasıtası değildir. Şiir duyulmak için yazılır ve okunur; şair tabiatın kendine hissettirdiklerini sembollerle şiirine yansıtır, okuyan da kendi hayal dünyasına uygun olarak algılar; şiir dili de telkin görevindedir. Şirin dili musiki ile söz arsında ve sözden ziyade musikiye yakındır. Şiirde musiki anlamdan daha önemlidir.
Haşim’e göre şiirin kaynağı şuuraltıdır. Şiirlerinde dış dünyayı, kişinin iç dünyasında, ruhunda aldığı şekillerle yansıtmaya çalışır. Dış dünyaya ait izlenimleri kendi dünyasında şekillendirerek ve renklendirerek ortaya çıkarır. Şiirlerindeki tabiatla ilgili kavramlar, akşam, gurup, şafak, gece, mehtap, yıldızlar, göller, ormanlardır. Şairin şahsında var olan içe dönüklük, şiirlerinde realiteden kaçış olarak ortaya çıkar. Şiirlerini Piyaleb ve Göl Saatleri adlı eserlerinde toplamıştır. Nesirleri: Gurabahane-i Laklakan, Bize Göre, Frankfurt Seyahatnamesi.
Refik Halit Karay (1888-1965)
Fecr-i Âtî’den sonra Millî edebiyat hareketine katılmıştır. Eserlerini de bağımsız bir şahsiyet olarak vermiştir. Edebî hayatı köşe yazarlığı ile başlamıştır. Sonra da sırayla hikâyeciliği ve romancılığı gelir. İlk yazılarında günlük hayatı ele almış, sosyal hayattaki çarpıklıkları, zekî ve nükteli bir üslûpla dile getirmiştir. Hayatın gülünç yanlarını karikatürize etmiştir. Sade ve temiz bir dille yazdığı Memleket Hikâyeleri’nde Anadolu insanının hayatını bütün canlılığı ile yansıtmıştır. Gözlem yeteneğinin üstünlüğü dikkat çeker.
Eserlerinde kişilerin ruh tahlillerine fazla değinmez. İnsanların dürüst olmayan, kurnazlık ve menfaatçilikle ilgili yönlerini ortaya kor. Bunu mizah ve eleştiri ile yapar. Hiciv, eserlerinde önemli bir unsurdur. Şahısları kendi sosyal çevreleri ile birlikte anlatır. Konuşma dilinin bütün canlılığını ve tabiiliğini ortaya koyar.
Eserleri
Romanları: İstanbul’un İç Yüzü, Çete, Sürgün, Nilgün, Bugünün Saraylısı, Kadınlar Tekkesi, Anahtar, Hikâyeleri: Memlekete Hikâyeleri, Gurbet Hikâyeleri (Hatay’da sürgünde yazdığı eseridir). Hiciv ve Mizah Yazıları: Kirpinin Dedikleri, Deli, Sakın Aldanma İnanma Kanma, Tanıdıklarım.
4) Millî Edebiyat Akımı
Modern Türk Edebiyatını yaratma amacıyla kurulan Tanzimat, Servet-i Fünun ve Fecr-i Âtî toplulukları büyük hamleler yapmakla beraber ruhta büyük ölçüde Fransız sanatına bağlı, dil ve üslûpta Osmanlıcayı sürdüren, millî kimlik ve kişiliğe ulaşamamış bir edebiyat vücuda getirmişlerdir.
Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılışı sırasında, Türk aydınlarının büyük bir bölümü, ümmete bağlı Osmanlıcılığın terk edilerek milliyetçiliğin benimsenmesinin, memleketin geleceği için gerekli olduğuna inanıyorlardı. Bu inanç sonucunda Türkçülük ve Milliyetçilik akımları doğmuş, her sahada millî kimlik arayışları başlamıştır.
Türk dili, Türk vezni, Türk zevki ve kültürü ile millî konuları, millî ülküleri işleyen Türk edebiyatı ihtiyacı ve özlemi sonucunda 1911-1923 yılları arasında Millî Edebiyat akımı var olmuştur. Türk milletine mensup olma şuuru, tarih içinde devamlılık düşüncesi, olduğu gibi kalarak batılılaşma inancı, 1911-1923 yılları arasındaki akımın temelleridir. Bu dönemin bariz özelliği, Türk romantizminin edebî tezahürlerini göstermesidir.
Cumhuriyet’in kuruluşunu hazırlayan milliyetçilik ideolojisi içinde doğan Milli Edebiyat akımı Cumhuriyet’in ilk yıllarında en olgun eserlerini verdi. Cumhuriyet rejimi ve bu devirde meydana getirilen sosyal ve iktisadî müesseseler üstünde başlarında büyük Türk sosyoloğu ve düşünürü Ziya Gökalp’in bulunduğu Türkçü ve Milliyetçi münevver zümre etkili oldu. Gökalp’in Türkiye ve Türkler için şekillendirdiği düşünceler başta Atatürk olmak üzere, Cumhuriyeti kuran birinci neslin dünya görüşünün kaynağını teşkil etti.
Halka ulaşabilmek ve onunla bütünleşebilmek için onun dilini kullanmak gerektiğine inanan bu nesil yazarları, eserlerinde konuşma dilini kullandılar. Halk dilini kullanırken gençlik yıllarında hayran oldukları Edebiyat-ı Cedide (Yeni Edebiyat) yazarlarının ince zevkini günlük dile aktardılar.
1911 yılında Selânik’te çıkarılmaya başlanan Genç Kalemler dergisinde başladı bu çalışmalar. Bir kısmı daha sonra Cumhuriyet dönemi yazar ve şairleri arasında da yer alan bu edebiyatın temsilcilerinin en önemlileri, Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin (öncü), Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip (öncü), Yusuf Ziya Ortaç, Faruk Nafiz Çamlıbel, Enis Behiç Koryürek, Kemalettin Kamu, Aka Gündüz, Refik Halit Karay, Reşat Nuri Güntekin, Yakup Kadri, Halide Edip Adıvar, Hamdullah Suphi, Ahmet Hikmet Müftüoğlu, Necip Fazıl Kısakürek, Fuat Köprülü, Halide Nusret Zorlutuna, Şükûfe Nihal, Peyami Safa, Ahmet Hamdi Tanpınar’dır.
Milli Edebiyat akımının özellikleri, Cumhuriyet’in ilk on yılının da bir özeti olmaktadır. Bu çerçeve içerisinde, Milli Edebiyat akımının ilkeleri de şu şekilde belirtilebilir: Dilde yalınlık (en mühim prensip), Türkçe karşılığı olan Arapça ve Farsça kelimelerin atılması. Yalın (süssüz, sanatsız, özentisiz) bir dille yazma; İstanbul Türkçesini kullanma.
- Halk edebiyatı şiir biçimlerinden yararlanma
- Hece ölçüsü,
- Konu seçiminde yerlilik.
- Konularını hayattan, ülke şartlarından seçme.
- Millî kaynaklara yönelme.
İslâmcı, Osmanlıcı, gelenekçi görüşlere sahip yazarlardan bireysel eğilimli yazarlara kadar tüm edebiyatçılara açık bir bütünlük mevcuttur. Çünkü artık söz konusu olan Millî Edebiyat akımı kavramı değil, Millî Edebiyat dönemidir. Bu akım dilde ve duyuşta 1911-1915 dönemi milliyetçilik fikirlerinin ön plânda olduğu roman, hikâye, tiyatro eseri ve şiirler verilmesini sağlamıştır.
Başlangıçta Fecr-i Âtî roman ve hikâyecisi olan Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Refik Halit Karay, gerçek kişiliklerini Millî Edebiyat akımı içerisinde göstermişlerdir. Fecr-i Âtî topluluğu dışında kalan, İstiklâl Marşı şairi Mehmet Âkif Ersoy ve Yahya Kemal Beyatlı, kendi şiir anlayışlarına göre eserler veren ve daha sonra Millî Edebiyat akımına katılan şairlerdir. Gerek Mehmet Âkif Ersoy gerekse Yahya Kemal Beyatlı, şiir dili ile konuşma dili arasındaki uzlaşmayı sağlamışlar, Türk diline zor uyan aruzun engellerini ortadan kaldırıp, yaşayan Türkçe ile başarılı şiirler yazmışlardır.
Dönemin Edebiyatçıları
Ömer Seyfettin (1884-1920)
Son devir Türk hikâyeciliğinin en önemli isimlerindendir. Yeni Lisan hareketinin savunucularındandır. Amacı millî şuuru kuvvetlendirmek, toplum hayatındaki aksak yönleri ortaya çıkarmaktır. Konularını gerçek hayattan alır. Bu sebeple hikâyeleri realist özellik taşır. Konuları genellikle tarihî olaylar, çocukluk hatıraları ve yaşanan günlük olaylardır. Aşk konusunu da bu hikâyelerinde işler. Kahramanlık, hikâyelerinin önemli konularındandır. Bazı eserlerinde sosyal hayattaki gülünç özellikleri karikatürize eder.
Türklerin Balkanlar’da uğradıkları zulümleri de konu edinmiştir. Dili oldukça sadedir ve yalındır. Kurguları oldukça başarılıdır.
Hikâyeleri: Eshab-ı Kehf’imiz, Harem, Efruz Bey, Yalnız Efe, Yüksek Ökçeler, Gizli Mabet, Beyaz Lâle, Bomba, Bahar ve Kelebekler
Ziya Gökalp (1876-1924)
Türkçülük cereyanını bir sisteme bağlayan fikir adamı ve bu sistemi eserlerinde işleyen bir sanatçıdır.Türk milletinin din, dil, ahlâk, edebiyat yönünden aynı kültürle yetişmiş kişilerden oluştuğuna inanan Gökalp, eserleriyle Türk milliyetçiliğinin sınırlarını belirlemiş, millî edebiyatın da fikir yönüyle temellerini oluşturmuştur. Onun Türkçülük anlayışı, dil, edebiyat, din, iktisat, güzel sanatlar ve siyaset alanlarını kapsar. Turancılık ideolojisini de savunmuştur. Edebiyatı, bu fikirlerini yaymak için bir araç olarak kullanmıştır. Sanat yapma kaygısı yoktur. Şiir ve nesir alanında eserleri vardır. Destan, masal ve makaleler de yazmıştır. Dile önem vermiştir. Eserlerini sade bir dille yazmıştır. Türk dilinin gelişmesi yolunda çaba harcamıştır. Türkçe karşılıkları olan Arapça ve Farsça kelimelerin atılmasından, Türkçeleşmiş kelimelerin de artık Türkçe sayılmasından yanadır. Ona göre millî vezin hece veznidir.
Eserleri
Şiirleri: Kızıl Elma, Altın Işık, Yeni Hayat, Fikrî Eserleri: Türk Medeniyeti Tarihi, Türk Töresi, Türkçülüğün Esasları, Türkleşmek-Muasırlaşmak-İslâmlaşmak, Malta Mektupları.
Ali Canip Yönten (1887-1967)
Daha önce Fecr-i Âtî’de yer alan sanatçı, daha sonra millî edebiyat akımının öncülüğünü yapmış, Ömer Seyfettin’le birlikte çıkardıkları Genç Kalemler dergisinde baş yazarlık yapmıştır. Yeni Lisan hareketinin savunucularındandır. Şiirlerinin hece vezniyle ve sade bir dille yazmıştır. Şiirlerinin bir kısmını Geçtiğim Yol adı altında yayımlamıştır. Sonraları şiiri bırakıp edebiyat incelemeleri yapmıştır.
Fuat Köprülü (1890-1966)
Edebiyat tarihi ve tarih araştırmacısıdır. Türk edebiyatını dönemlere ayıran, bilimsel yöntemlerle inceleyen ilk araştırmacıdır.
Eserleri
Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Türk Edebiyatı Tarihi, Türk Saz Şairleri, Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar.
Mehmet Emin Yurdakul (1869-1944)
Halkçılık ve milliyetçilik düşüncesini şiirlerinde işlemiştir. Şahsî duygulara ve tabiata pek rastlanmaz. Şiirleri sosyal faydaya yöneliktir ve didaktiktir. Bu yüzden bir kuruluk göze çarpar. Hece veznini ve batı edebiyatı nazım şekillerini kullanmıştır. Dilinin tamamen sade olduğu söylenemez. Şiirleri: Türk Sazı, Ey Türk Uyan, Tan Sesleri, Ordunun Destanı, Turana Doğru.
Reşat Nuri Güntekin (1889-1956)
Millî edebiyat akımından etkilenen sanatçılardandır. Şöhretini Çalıkuşu romanıyla kazanmıştır.Birçok eserinde Anadolu’yu, Anadolu hayatını ve insanını, batıl inançları, yanlış batılılaşmayı, insanımızın bilime ve eğitime ihtiyacını işlemiştir. Mizah öğesine de yer vermiştir. Romanlarında güçlü gözlemciliğine dayanan bir realizm ve canlı bir üslûp vardır. psikolojik tahlillerde de başarılıdır.
Eserlerinde konuşma dili hâkimdir. Roman, hikâye, tiyatro ve gezi yazısı türünde eserleri vardır.
Eserleri
Romanları: Çalıkuşu, Gizli El, Dudaktan Kalbe, Acımak, Eski Hastalık, Akşam Güneşi, Yaprak Dökümü , Damga, Miskinler Tekkesi
Hikâyeleri: Eski Ahbap, Tanrı Misafiri, Sönmüş Yıldızlar, Boyunduruk, Gezi Yazıları: Anadolu Notları, Tiyatroları: Yaprak Dökümü, Eski Rüya, Hançer, Balıkesir Muhasebecisi, Eski Borç, Gözdağı
5) Millî Mücadele Dönemi Türk Edebiyatı
Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1899-1974)
Fecr-i Âtî’de iken ferdiyetçi sanat anlayışını benimseyen sanatçı, daha sonra millî edebiyat cereyanına katıldı. İlk eserlerinde mistik bir hava vardır. 1916’dan sonra ülke gerçeklerini ve millî duyguları işleyen hikâyeler yazmıştır. Roman, hikâye, deneme, mensur şiir, makale ve anı türünde eserleri vardır. Romanlarında Türk halkının yaşayışı ve problemleri başlıca konudur. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar olan dönemde Türk halkının yaşadığı gelişme ve değişmeleri işlemiştir. Aydınlarla halk arasındaki zıtlıkları da konu edinmiştir. Eserlerinde sağlam bir gözlemcilik ve ona dayanan bir realizm vardır. Eserleri teknik bakımdan sağlamdır. Karakterleri başarıyla canlandırmıştır. Titiz bir üslûpçudur.
Eserleri
Hikâyeleri: Bir Serencam, Rahmet, Millî Savaş Hikâyeleri, Romanları: Kiralık Konak, Nur Baba, Hüküm Gecesi, Sodom ve Gomore, yaban, Ankara, Bir Sürgün, Panorama… , Diğer eserleri: Erenlerin Bağından, Zorakî Diplomat, Anamın Kitabı, vatan Yolunda…
Halide Edip Adıvar (1884-1964)
Romancı ve hikâyeci. Ünlü, Sultanahmet mitingi ile halkı coşturmuş ve bizzat millî mücadelenin içinde yer almıştır. Romanlarındaki belli başlı konular, Kurtuluş Savaşı, çocukluk hatıraları ve aşktır. Kahramanlarını daha çok kadınlar arasından seçen sanatçı, karakter bulmakta başarılıdır. Kadınlara da üstün özellikleri vermiştir. Gözlem, tasvir ve tahlillerde başarılıdır. Sosyal çevreye önem verir. Dili kullanmada başarılı değildir. Dağınık, düzensiz bir üslûbu vardır. Eserleri: Handan, Son Eseri, Ateşten Gömlek, Vurun kahpeye, Zeyno’nun Oğlu, Sinekli Bakkal, Tatarcık, Mor Salkımlı Ev, Dağa Çıkan Kurt, Harap Mabetler
Beş Hececiler
Şiire 1. Dünya Savaşı ve Millî Mücadele yıllarında başlayan, Mütareke yıllarında şöhret kazanan hececiler, Anadolu’yu ve vasat insan tipini şiire soktular. Memleket sevgisi, yurt güzellikleri, kahramanlık ve yiğitlik, işledikleri başlıca konulardır. Hecenin bu beş şairi millî edebiyat akımından etkilenmiş ve aruzu bırakarak şiirlerinde heceyi kullanmaya başlamışlardır. Bunda da oldukça başarılı olmuşlardır. Şiirde sade ve özentisiz olmayı tercih etmişlerdir.
Orhan Seyfi Orhon (1890-1972)
Şiirlerinde konuşma dilini kullanmıştır. Bazı şiirlerinde halk şiiri şekillerini kullanmıştır. Daha çok şahsî temaları işleyen şair vatanî konuları da işlemiştir.
Eserleri
Fırtına ve Kar, Peri Kızı ile Çoban, Gönülden Sesler, O Beyaz Bir Kuştu.
Yusuf Ziya Ortaç (1896-1967)
Şiire aruzla başlamış, da ha sonra heceyi kullanmıştır. Günlük hayatın çeşitli görünümlerini sade bir dille işlemiştir. Akbaba adlı mizah dergisini çıkarmıştır.
Eserleri
Akından Akına, Aşıklar Yolu, Yanardağ, Bir Rüzgâr Esti.
Faruk Nafiz Çamlıbel (1898-1973)
Beş Hececilerin en genci ve en başarılısıdır. Buna rağmen aruzu da tamamen terk etmemiştir. Şiirlerinde Anadolu’yu, memleket sevgisini anlatmıştır. Ferî konuları da işlemiştir.başlıca konu ve temaları, aşk, hasret, tabiat, ölüm, kahramanlık, ihtiras.
Lirik şiirleri vardır. Şiirleri: Han Duvarları, Çoban Çeşmesi, Dinle Neyden, Gönülden Gönüle. Tiyatro eserleri: Canavar, Akın, Özyurt, Kahraman.
Enis Behiç Koryürek (1892-1949)
Şiire aruzla başlamıştır. Heceyle yazdığı ilk şiirlerinde aşkı işlemekle beraber, daha sonra Kurtuluş Savaşı yıllarında millî duyguları ve tarihî kahramanlıkları işlemiştir. Şiirleri: Miras, Güneşin Ölümü.
Halit Fahri Ozansoy (1891-1971)
“Aruza Veda” adlı şiiriyle aruzu bırakıp heceyi kullanmaya başlamıştır. Şiirlerinde konuşulan Türkçeyi başarıyla kullanmıştır.
Derin bir melânkoli ev karamsarlık taşıyan şiirlerinde ferdî konuları işlemiştir. Şiir, roman ve tiyatro türünde eserleri vardır: Cenk Duyguları, Efsaneler, Baykuş, Hayalet.
Kemalettin Kamu (1901-1948)
Dönemin Bağımsız İsimleri
Mehmet Âkif Ersoy (1873-1936)
Dinî, millî şiirleriyle tanınır. Bir destan şairidir (Çanakkale Şehitlerine). İslâmcılık akımının temsilcisidir. Şiirlerinde dinî lirizm dikkati çeker. Öğretici, öğüt verici, birliği ve bütünlüğü sağlayıcı şiirleri vardır. Savaş sırasında ve sonrasında kurtuluşun ve gelişmenin ancak dine sarılmakla olacağını, batının sadece ilminin alınabileceğini savunmuştur. Türk şiirine gerçek realizm onunla girmiştir. O, toplum hayatını bütün yönleriyle aksettirmiştir. Hatta sokak aralarında konuşulan dili bile şiirine yansıtabilmiştir. Gözlemlerinden çokça faydalanmıştır. Tasvir edici ve tahkiyeli anlatımı sayesinde şiirinde canlı tablolar çizmiştir. Aruzu Türkçeye başarıyla uygulamıştır. Nazmı nesre yaklaştıranlardandır. Manzum hikâye şeklinde şiirleri cardır. Bu şiirlerinde günlük hayatı, toplum hayatını başarıyla anlatmıştır. Özellikle yoksullara, sakatlara, kimsesizlere karşı acıma duygusu bu tür şiirlerinde belirgindir. Hasta, Küfe, Meyhane, Seyfi Baba, Hasır, Mahalle Kahvesi bu türün örnekleridir. Şiirlerini Safahat adlı kitabında toplamıştır. Safahat yedi kitaptan oluşur: Safahat, Hakk’ın Sesleri, Süleymaniye Kürsüsünde, Fatih Kürsüsünde, Hatıralar, Asım ve Gölgeler. Makaleleri A. Abdülkadiroğlu tarafından yayımlanmıştır.
Yahya Kemal Beyatlı (1884-1958)
Şair ve yazar. Eski nazım biçimleriyle -az da olsa değişikliğe uğratarak- yeni konuları işlemiştir. Aruzu Türkçede başarıyla uygulamıştır. Sadece Ok şiirini heceyle yazmıştır. Şiirde dile, uygun kelimelerin seçilerek yerli yerinde kullanılmasına özen göstermiştir. Parnasizmin en önemli temsilcisidir. Şiirde şekil mükemmelliğine, ahenge ve kafiyeye önem vermiştir. İşlediği başlıca konu ve temalar: aşk,i tabiat, kahramanlık, ölüm, sonsuzluk. Şiirlerinde Osmanlı hayranlığı oldukça açıktır ve İstanbul’u da şiirde en çok işleyen şairdir. O tam bir İstanbul aşığıdır. Tevfik Fikret’in “Sis” adlı, İstanbul’u tahkir ettiği şiirine karşı “Siste Söyleniş” adlı şiiriyle cevap vermiştir. Şiirleri: Kendi Gök Kubbemiz, Eski Şirin Rüzgârıyla, Rubailer. Nesirleri: Eğil Dağlar, Aziz İstanbul, Edebiyata Dair.
6) Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı
Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı, Divan edebiyatının terk edilmesinden sonra teşekkül eden Tanzimat, Servet-i Fünun, Fecr-i Ati ve Millî Edebiyat adlarıyla anılan edebiyat tarzları vasıtasıyla oluşturulan zemin üzerine kurulmuştur. Cumhuriyet devri edebiyatının ilk dönem eserleri değişen siyasî, sosyal ve kültürel çerçevenin etkilerini taşır. Dildeki sadeleşme hareketi artık yerleşmiştir. Aruz bırakılarak hece kullanılmıştır. Şiirde ve düz yazıda toplumun her kesiminden gelen sanatçılar sayesinde konular oldukça genişletilmiştir. Buna bağlı olarak mekânlar da çeşitlilik kazanmıştır. Anadolu’ya daha çok yer verilmiştir. Roman ve hikâyelerde toplum sorunları, gözleme dayanan bir gerçeklikle anlatılmıştır. Kurtuluş Savaşı ve bu dönemdeki toplum hayatı da konu edilmiştir. Tiyatro eserlerinde de millî konular işlenmiştir.
a) 1940 Yılına Kadar Türk Edebiyatı
1900′den sonra doğan, ilk gençlik ve olgunluk yılları Cumhuriyet’in ilk devresinde geçen ilk şairler nesli, şiire Yahya Kemal’in, Ahmet Haşim’in ve batı şairlerinin etkisiyle ve kendi yaratıcılıklarının katkısıyla yeni estetik şekiller kazandırdı. Ahmet Hamdi Tanpınar, Türkçeye Paul Valery’nin şiir görüşünü uygulayarak, yoğun kapalı, derin şiirler yazdı. Ahmet Kutsi Tecer (1901-1967), Tanpınar’ı hatırlatan özelliklerin yer aldığı folklor kaynaklı değişik eserler meydana getirdi. Necip Fazıl Kısakürek (1905-1983) çok yönlü kişiliğinin etkisiyle ve Türkçeyi ustaca kullandığı şiir ve piyeslerinde Anadolu insanının mistik eğilimlerini orijinal ve modern bir üslûpla ifade etti.
Yedi Meşaleciler
Sabri Esat Siyavuşgil, Ziya Osman Saba, Yaşar Nabi Nayır, Kenan Hulusi, Cevdet Kudret Solok, Muammer Lütfi, Vasfi Mahir Kocatürk. Bu edebî topluluk yeni bir edebiyat, farklı bir şiir anlayışı oluşturmak için toplanmıştır. Beş Hececiler’e karşı çıkmışlardır.
“Samimîlik, canlılık ve devamlı yenilik” ilkelerini benimsediler. Fransız edebiyatını örnek alacaklarını bildirdiler. Buna rağmen kendileri de Beşe Hececiler’in yolundan gitmişlerdir. Türk şiirine herhangi bir yenilik getirmemişlerdir.
Dönemin Edebiyatçıları
Ahmet Kutsi Tecer (1901-1967)
Avrupai şiir anlayışından âşık tarzı söyleyişe yönelmiştir. Şiirlerinde iç duygu ve bununla birlikte gelişen hafif sesli bir musiki havası vardır. Şiir kitabı: Şiirler. Tiyatroları: Koçyiğit Köroğlu, Köşebaşı, Bir Pazar Günü, Satılık Ev
Necip Fazıl Kısakürek (1905-1983)
Şiirlerinde insanın evrendeki yerini, madde ve ruh meselelerini, insanın iç dünyasına ait çeşitli yönleri, gizli duyguları işlemiştir.
Hissi ve fikri şiir oluşturan iki unsur olarak kabul eder. Sağlam bir dil ve üslûp; kuvvetli bir lirizm, başarılı bir teknik sahibidir. Ağaç ve Büyük Doğu dergilerini çıkarmıştır. Şiirleri: Örümcek Ağı, Kaldırımlar, Ben ve Ötesi, Sonsuzluk Kervanı, Çile Şiirlerim. Roman ve tiyatro türünde de eserleri vardır: Birkaç Hikâye Birkaç Tahlil, Ruh Burkuntularından Hikâyeler, Hikâyelerim.
Cahit Sıtkı Tarancı (1910-1956)
Sade, yalın, ahenkli bir dille, konuşma diliyle şiirler yazmıştır. Şiirlerinde iç sıkıntılarını, karamsarlığı, özellikle sürekli korktuğu ölümü, ama bununla birlikte yaşama bağlılığı konu edinmiştir. Şiirleri: Otuz Beş Yaş, Düşten Güzel, Ömrümde Sükût Nesirleri: Ziya’ya Mektuplar
Memduh Şevket Esendal (1883-1952)
Romancı ve hikâyeci. Romanlarında kendi deyimi ile “topluma ayna tutmuştur”. Hikâyelerinde gözlem gücü son derece güçlüdür. Toplum hayatındaki aksaklıklara değinmiştir. Dili temiz; anlatımı güçlüdür. Konuşma dilini kullanmıştır. Hikâyelerinde Çehov tarzının temsilcisidir. Romanları: Ayaşlı ve Kiracıları, Vassaf Bey. Hikâyeleri: Hikâyeler, Otlakçı, Hava Parası, Mendil Altında, Temiz Sevgiler.
Ahmet Hamdi Tanpınar (1901-1962)
Hikâye, roman, deneme, makale, edebiyat tarihi ve şiir türlerinde eserler vermiştir. Ama en önemli özelliği şairliğidir. Şiirlerindeki temel unsurlar; his, hayal ve musikidir. En çok işlediği konu zamandır. Şuuraltı da önemlidir. Şiirlerinde sembolistlerin etkisi vardır. Sade bir dille yazdığı şiirlerde hece ölçüsünü kullanmıştır. Hikâye ve romanlarında dönemin toplum hayatını ve çelişkilerini ortaya koymuştur. Psikolojik yön de önemlidir. Dili başarıyla kullanmıştır.
Eserleri
Şiirleri: Şiirler. Deneme: Beş Şehir. Roman: Huzur, Mahur Beste, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Sahnenin Dışındakiler. Hikâye: Yaz Yağmuru, Abdullah Efendi’nin Rüyaları. Edebiyat: 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi.
Abdülhak Şinasi Hisar (1888-1963)
Tenkitçi ve romancı. Nesirlerinde görgü, hatıra, tasvir ve kültür unsurları ağır basar. Sanatlı ve uzun cümleleri vardır. Romanları: Fehim Bey ve Biz, Çamlıca’daki Eniştemiz. Diğer eserleri: Boğaziçi Mektupları, Geçmiş Zaman Köşkleri, Boğaziçi Yalıları.
b) Son Dönem Türk Edebiyatı
Garipçiler
Şiirlerini 1941 yılında Garip adlı kitapta toplayan Orhan Veli Kanık ve onunla aynı tarzı paylaşan Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat, Garipçiler adıyla anıldılar ve Türk şiirinde yeni bir akım meydana getirdiler. Bu adı almalarında Orhan Veli’nin “Kitabe-i Seng-i Mezar” adlı şiirinin garip tepkilere sebep olmasının ve garip bulunmasının etkisi olmuştur. Bu akımın amacı şiiri, öteden beri vazgeçilmez unsurlar sayılan vezin, kafiye, nazım şekli, nazım birimi; şairanelik, mecazlı söyleyiş, söz sanatı ve süs gibi unsurlardan sıyırarak, duyuların yalın ifadesi hâline getirmekti. Bu akımda hiç bir kural ve kalıba bağlanmamak prensip edinilmiştir.
Sade bir dil kullanmışlardır. Günlük ve sıradan konuları işlemişlerdir. Sıradan insanların problemleri, yaşama sevinci, hayattaki gariplikler şiirlerinin başlıca konularıdır. Şiirde o zamana kadar işlenmemiş konuları ele almışlardır. Orhan Veli, bu tarzda yazdığı başarılı şiirlerle kendisinden sonrakileri büyük ölçüde etkiledi. Ahmet Muhip Dıranas, şiiri tamamen estetik olarak kabul eden şairlerdendir. Aynı nesilden olan Arif Nihat Asya (1904-1976) üslûp ve ruh yönünden zenginliğini şiirlerine aksettiren orijinal bir şairdir. Türk edebiyatında küçük klâsik hikâye yazma geleneğinin kurucusu ve en başarılı temsilcisi olan Ömer Seyfettin’in (1884-1920) hikâye kitapları 144 baskı yaparken kendisi en çok okunan yazar oldu.
Sait Faik Abasıyanık (1906-1948) ve Sabahattin Ali’nin 1935 yılından sonra yayınladıkları hikâyeler, birbirinden farklı iki yeni çığır açtı. Sait Faik, konuları İstanbul’da geçen ve şahsî izlenimlerine dayanan şiir duygusuyla dolu hikâyeler yazdı. Materyalist bir dünya görüşüne sahip olan Sabahattin Ali, dış tasvirlere ve sade olaylara fazla önem veren hikâyeler yazdı. Bu iki yazarla birlikte 1960′lı yıllardan sonra yoğunlaşan günlük olaylar, düşünce ve beklentiler edebiyata girmeye başladı. Cahit Sıtkı Tarancı (1910-1956) aynı sadeliği, vezin ve kafiyeyi kullanarak sağladı. Tarancı mısra içindeki belirli durakları kaldırarak veya değiştirerek hece vezninde yenilik yaptı. Bu neslin dünya görüşü Andre Gide’in tesiri ile varlık ötesi geçmiş ve gelecek tasavvurları olmaksızın anlık duyumlara dayanıyordu. Sait Faik’in eserleri de dahil olmak üzere bu grubun eserlerinde yaşama sevinci hâkimdir. Serbest şiir hızla yayılmış, Asaf Halet Çelebi, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Behçet Necatigil gibi başarılı temsilciler yetişmiştir. Asaf Halet Çelebi bazı şiirlerinde doğu mistisizmi ile tasavvufu birleştirdi. İlk şiirlerinde serbest çağrışımlara yer veren Fazıl Hüsnü Dağlarca, şuur altının karanlık akımlarını ifade eden sembollerle dolu orijinal şiirler yazdı. Behçet Necatigil, şiirlerinde büyük şehir hayatı içinde ezilmiş ve kaybolmuş insanın kırık, karanlık, dolaşık duygularını anlattı. Şiirlerinde ahengi ihmal eden Necatigil, divan şiirinde olduğu gibi, gittikçe derinleşen bir arka plânı işlemiştir.
1950 yılından itibaren Türk yazar ve şairlerinin büyük bir kısmı, hayat görüşlerini “toplumsal gerçekçilik” adıyla edebiyata uyguladılar. Bu dönemde Batıdan gelen varoluşçuluk ve gerçeküstücülük akımları da hayata bakış tarzıyla beraber eserlerinin kompozisyon ve üslûbunu da değiştirdi. Son kırk yıllık Türk Edebiyatı Batıdan gelen akımlar, sosyalist dünya görüşü, millî ve dinî yaklaşımlar ve çok partili dönemde çeşitlenen politik tercihler doğrultusunda fevkalâde çeşitlilik göstermekte, edebiyat çok kere vasıta gibi kullanılmakta ve yeni arayışlar içinde görünmektedir.
Kısa zaman içinde büyük şöhret kazanan veya adını pek az duyurabilen yazar ve şairlerin Cumhuriyet terkibi paralelinde kurulmakta olan yeni edebiyat geleneklerine katkıda bulunmalarına rağmen, bunlar hakkında objektif tenkitler yapmak ve edebiyat tarihindeki yerlerini belirlemek mümkün olamamaktadır. Özellikle 1960′lı yıllardan sonra yetişen kadın yazar ve şairlerin sayılarının artmış olması, feminist akımın da diğer pek çok akım gibi Türk Edebiyatı içinde yer almasını sağlamıştır.
1950-1986 yılları arasında isimleri en çok duyulan ve okunan roman ve hikâyeciler şöyle sıralanabilir:
Halide Nusret Zorlutuna, Nihal Atsız, Safiye Erol, Tarık Dursun K., Attila İlhan, Yaşar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir, Tarık Buğra, Mustafa Necati Sepetçioğlu, Firuzan, Adalet Ağaoğlu, Sevgi Soysal, Tomris Uyar, Emine Işınsu, Sevinç Çokum, Selim İleri, Cevat Şakir (Halikarnas Balıkçısı), Bekir Büyükarkın, Necati Cumalı, Haldun Taner, Mustafa Kutlu, Muhtar Tevfikoğlu, Bahaettin Özkişi, Durali Yılmaz, Rasim Özdenören, Şevket Bulut.
Bu Dönemin Şairleri
Behçet Kemal Çağlar, Necati Cumalı, Ümit Yaşar Oğuzcan, Bekir Sıtkı Erdoğan, Attila İlhan, Yavuz Bülent Bakiler, Mehmet Çınarlı, Mustafa Necati Karaer, Munis Faik Ozansoy, Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu, İlhan Geçer, Bedri Rahmi Eyüpoğlu, Turgut Uyar, Sezai Karakoç, Bahaettin Karakoç’tur.
Fazıl Hüsnü Dağlarca (1914-)
Çağdaş Türk şiirinde başlı başına bir ‘ekol’ olan Fazıl Hüsnü Dağlarca, şiire soyut konularla başlamıştır. Yaratılışı kâinatın sırlarını araştırmaya çalışır. Sonraları kahramanlık konularını, destansı konuları işlemiştir. Şiirleri, destanlar, toplumcu-gerçekçi şiirler ve felsefi-lirik şiirler olarak sınıflandırılabilir.
Eserleri
Çocuk ve Allah, Çankırı Destanı, Anıtkabir, Üç Şehitler Destanı, Yedi Memetler…
Ahmet Muhip Dıranas (1909-1980)
Şiirlerinde Anadolu’yu, memleket manzaralarını ve tarih sevgilerini işleyen destansı şiirleri yazmıştır. Baudelaire’den etkilenmiş ve onun havasını yansıtan şiirler yazmıştır. Ölçü ve kafiyeye sıkı sıkıya bağlıdır. Sese ve ahenge önem verir.
Eserleri
Şiirleri, Gölgeler, O Böyle İstemezdi…
Orhan Veli Kanık
Şiirleri Garip ve Vazgeçemediklerim adlı şiir kitaplarında toplanmıştır. Manzum fabl çevirileri de vardır. Günlük yaşamı konu edinir. Yer yer alacı bir üslûbu vardır. Şiirle ilgili görüşlerini Garip adlı kitabının ön sözünde yazmıştır.
Sait Faik Abasıyanık (1906-1954)
Hikâyeleri ile tanınır. Yazmanın kendisi için bir ihtiyaç olduğuna inanmıştır. Gözlemci ve gerçekçi bir yazardır. Toplumu konu alan hikâyelerinde toplum sorunlarına değinmiştir. Anlatımı samimidir. Kişileri yaşadıkları çevreye göre ele alır. Deniz, tabiat, yaşlı bir adam, bir boyacı çocuk, balıkçı kahvesi gibi unsurlar ve benzeri küçük ve ayrıntı sayılabilecek unsurlar onun hikâyelerinde sık sık görülür. Hikâyeleri yapmacıktan ve sanat kaygısından uzaktır. Zaman zaman argo sözlere de yer vermiştir. Hikâyeleri: Semaver, Lüzumsuz Adam, Şahmerdan, Sarnıç, Havada Bulut, Kumpanya, Tüneldeki Çocuk, Alemdağda Var Bir Yılan
Peyami Safa (1889-1961)
Roman, hikâye, makale, fıkra türünde eserleri vardır. 1918’de çıkardığı “Yirminci Asır” adlı gazete ve bu gazetede çıkan “Asrın Hikâyeleri” ile tanındı. Romanlarıyla üne kavuşmuştur. Sanat değeri olan eserlerinde Peyami Safa adını; para kazanmak amacıyla yazdığı eserlerinde “Server Bedi” takma adını kullanmıştır. Romanlarında psikolojik tahlillere önem verir. Dokuzuncu Hariciye Koğuşu’nda kendi hayatının bir bölümünü kahramanın hayatı gibi anlatmıştır. Çeşitli gazetelerde yayımlanan makale ve fıkraları “Objektif” adı altında seri hâlinde yayımlandı.
Eserleri
Romanları: Sözde Kızlar, Mahşer, Canan, Fatih-Harbiye, Matmazel Noralya’nın Koltuğu, Biz İnsanlar, Yalnızız, Şimşek, Bir Akşamdı, Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Bir Tereddüdün Romanı, Cumbadan Rumbaya, (Bir Genç Kız Kalbinin Cürmü, Bektaşiler Arasında Bir Genç Kızın Hatırası, Bodrumda Kalanlar, Altın Kupa, Bıçağı Sapla, Al Kanlar İçinde, Attila (tarihi roman), Hikâyeleri: Küçük Alp’in Yıldızı ve Bir Varmış Bir Yokmuş (çocuk hikâyeleri)
Cevat Şakir Kabaağaçlı (Halikarnas Balıkçısı) (1886-1963)
Üç yıllığına sürgüne gönderildiği Bodrum’a yerleşmiş ve kendisine Bodrum’un antik çağdaki ismi olan “Halikarnas” adını almıştır. Denize sonsuz bir hayranlıkla bağlıdır. Eserlerinde Ege’yi, Akdeniz’i, buralardaki hayatı, balıkçılarını, gemicilerini, süngercilerini konu edinmiştir. Zengin denizci sözlüğünden yararlanmıştır. Roman ve hikâyelerinde teknik ve üslûp başarılı değildir.
Eserleri
Aganta Burina Burinata, Mavi Sürgün, Merhaba Akdeniz, Ege’nin Dibi, Yaşasın Deniz..
20 Ekim 2008 Pazartesi
MİLLİ EDEBİYAT DÖNEMİ
1911 yılında Selanik’te çıkan “Genç Kalemler” dergisinde Ömer Seyfettin’in “Yeni Lisan” adlı makalesinin yayımlanmasıyla başlar. Milli Edebiyat hareketi öncelikle bir dil hareketidir. Sade Türkçe’nin bir dava olarak ele alınması ilk kez bu dergide ortaya konulmuştur. “Milli Edebiyat” terimi de ilk defa bu dergide kullanılmıştır.
Bu dönem sanatçılarının şiir anlayışıyla, Fecr-i Ati topluluğunun şiir anlayışı birbirinden pek farklı değildir. “Şiir vicdani bir keyfiyettir” düşüncesinde olan şairleri bireysel konuları işlerler. Daha sonra 1917 yılında yaptıkları bir toplantıda, hece ölçüsünü kullanma, günlük konuşma diliyle yazma noktasında birleşen şairlerin, içerik konusunda her birinin ayrı bir yaklaşımda olduğu gözlenir. Bu dönem sanatçıları Divan edebiyatını, Doğu edebiyatının, sonrasını ise Batı edebiyatının taklitçisi olmakla suçlarlar.
Şiirde daha çok bireysel konulara yönelen bu dönem sanatçıları, roman ve öyküde sosyal meselelere eğilmişler; milliyetçilik düşüncesi, Kurtuluş savaşı gibi konuları ele almışlardır. Konuların İstanbul dışına çıkarılması da bu dönemin belirgin özelliklerindendir. Ayrıca “aşk” bu dönem roman ve hikayesinin en önemli teması olarak dikkat çeker. Bu eserlerde dil günlük konuşma dilidir.
MİLLİ EDEBİYAT DÖNEMİNİN DİL ANLAYIŞI
1) Yabancı dilbilgisi kuralları, Arapça, Farsça ad ve sıfat tamlamaları bırakılmalıdır.
2) Yabancı sözcükler, kendi dillerinde dilbilgisi bakımından hangi türden olursa olsun, Türkçede ne olarak lullanılıyorsa, dilbilgisi yönünden o türden sayılmalıdır.
3) Arapça ve Farsça’dan gelen sözcüklerden, konuşma diline kadar girip yaygınlaşmış olanlar Türkçeleşmiş sayılmalı ve kullanılmalıdır.
4) İstanbul hanımlarının günlük konuşma dili esas alınmalıdır.
5) Terimler bilimle ilgili oldukları için aynen kullanılmalıdır.
6) Türkiye Türkçesine diğer Türk lehçelerinden sözcük alınmamalıdır.
MİLLİ EDEBİYAT DÖNEMİ SANATÇILARI:
ÖMER SEYFETTİN
(1884-1920): Milli Edebiyat hareketinin önderlerinden olan sanatçı daha çok hikayeleriyle tanınmıştır. “Yeni Lisan” makalesinde ortaya koyduğu görüşlerini, hikayelerinde uygulamaya çalışmış ve başarılı olmuştur. Dilimizin sadeleşmesinde önemli yeri olan Ömer Seyfettin, anılarından, tarihteki kahramanlıklardan ve günlük yaşayışlardan yararlanarak, gücünü çekici anlatımından, olaylardan alan, çoğunlukla beklenmedik sonuçlarla biten hikayeleriyle edebiyatımızda önemli bir yer tutar.
Hikayeleri: İlk Düşen Ak, Yüksek Ökçeler, Bomba, Gizli Mabet, Asılzadeler, Bahar ve Kelebekler, Beyaz Lale....adı verilen kitaplarda toplanmıştır.
ZİYA GÖKALP (1876-1924):
Şiiri, düşüncelerini halka yaymak için bir araç olarak kabul eden sanatçı, bu türde sanatsal yönden güçlü ürünler vermemiştir. Daha çok Türkçülük düşüncesini sistemleştiren bir düşünür ve sosyolog olarak tanınmıştır. Önceleri, bütün dünya Türklerini bir bayrak altında toplamayı amaçlayan “Turancılık ”görüşüne bağlıyken, sonraları “Türkiye Türkçülüğü” düşüncesine yönelir.
Günlük konuşma diliyle yazı dilinin birleştirilmesi gerektiğine inanan sanatçı eserlerinde bunu başarıyla uygular. Şiirlerinde hece ölçüsünü kullanan Ziya Gökalp (Turan adlı şiiri hariç), konu olarak daha çok eski Türk tarihine, İslamiyiet önçesi dönemlere yönelir. Ayyrıca yurt, millet, ahlak, din ve uygarlık gibi konuları da eğitici bir yaklaşımla ele alır.
Eserleri:
Şiir: Kızıl Elma, Altın Işık, Yeni Hayat
Nesir: “Türkçülüğün Esasları”, “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak”; “Türk Medeniyeti Tarihi”, “Malta Mektupları”.
REFİK HALİT KARAY (1888-1965):
Milli Edebiyat ve Cumhuriyet döneminin en ünlü öykü ve roman yazarlarındandır. Önce Fecr-i Ati edebiyatına 1917’den sonra ise Milli Edebiyata katılır. Kurtuluş Savaşı’na karşı yazılarından dolayı tutuklanacağı zaman Halep’e kaçar. Çıkarılan bir af üzerine 1938’de Türkiye’ye döner. Anadolu gerçeğinin ilk olarak onun “Memleket Hikayeleri” adlı yapıtıyla edebiyata girdiği kabul edilir.
Güçlü bir gözlemci olan yazar, betimlemelerinde de nesneldir. Realist bir anlayışa sahip olan yazarın sade bir dili ve yalın bir anlatımı vardır. Mizah ve eleştiri onun yapıtlarının ayrılmaz unsurlarıdır. Öykü ve romandan başka, anı, deneme, fıkra ve tiyatro türlerinde de eserler vermiştir.
Eserleri:
Öykü: Memleket Hikayeleri , Gurbet Hikayeleri
Roman: Sürgün , Nilgün, Bugünün Saraylısı, İstanbul’un bir Yüzü......
Kirpinin dedikleri (Mizah yazıları).
HALİDE EDİP ADIVAR (1884-1964):
Daha çok İngiliz edebiyatındaki romanlardan etkilenen sanatçının eserlerini üç grupta inceleyebiliriz. Kadın psikolojisine eğildi romanları (Seviye Talip, Raik’in Annesi, Handan), Kurtuluş Savaşı’nı anlattığı romanları (Vurun Kahpeye, Ateşten Gömlek), toplumsal konuları ele aldığı töre romanları (Sinekli Bakkal, Tatarcık, Sonsuz Panayır....)
Dilbilgisi kurallarına ve anlatıma pek özen göstermeyen sanatçinin diğer önemli eserleri şunlardır:
Yeni Turan, Kalp Ağrısı, Zeyno’nun Oğlu (Roman)
Türk’ün Ateşle imtihanı, Mor salkımlı Ev (Anı)
Harap mabetler, Dağü Çıkan Kurt, Kubbede Kalan Hoş Sada (Hikaye)
Ayrıca santçının birçok araştırma yazısı ve çevirisi vardır.
REŞAT NURİ GÜNTEKİN (1889-1956):
Realist bir analyışa sahip olan yazar Milli Eğitim müfettişliği görevi ile Anadolu’yu dolaşmış, buradaki yaşamı gözlemlemiş, bu gözlemlerini yalın bir dil ve anlatımla eserlerinde dile getirmiştir.
Romanlarında yoğun bir Anadolu atmosferi vardır. Bu atmosfer içinde yurt ve toplam gerçeklerini, töreden kaynaklanan doğru ya da yanlış inanışları ele alır. Bu konular, öykülerinde, mizah unsuruyla da birleştirilerek verilir. Yazar, ilk ününü, duygulsal bir aşkı dile getirdiği ve birçok yönleriyle Anadolu’yu anlattığı “Çalıkuşu” romanıyla sağlamıştır. Sanatçının önemli eserleri şunlardır:
Roman: Çalıkuşu, Damga, Yeşil Gece, Yaprak Dökümü, Bir Kadın Düşmanı, Miskinler Tekkesi, Kan Davası...
Öyküler: Tanrı Misafiri, Leyla ile Mecnun, Olağan İşler...
Oyunları: Hançer, Hülleci, Tanrı Dağı Ziyafeti...
MEHMET FUAT KÖPRÜLÜ (1890-1966):
Türk Edebiyatı araştırmalarını sistemleştiren ve edebiyat tarihçişi olarak ün kazanan sanatçının eserleri de bu yoldadır. Bugün bilinen birçok şair onun araştırmaları sonucunda ortaya çıkarılmıştır.
Eserleri:
Türk Edebiyatı Tarihi, Türk Edebiyatında ilk Mutasavvuflar, Divan Edebiyatı Antolojisi, Türk Saz Şairleri Antolojisi.
YAKUP KARDİ KARAOSMANOGLU (1889-1974):
Romanlarında kusursuz bir anlatım ve sağlam tekniği ile dikkat çeken sanatçı, tarihi ve sosyal olaylardan her birini bir romanına konu edinerek, Tanzimat dönemiyle Atatürk Türkiye'si arasındaki dönem ve kuşakların geçirdikleri sosyal değişiklik ve bunalımları yaşayış ve görüş ayrılıklarını işlemiş: düşünce ve teze dayalı özlü yapıtlar vermiştir. Eserlerini ve içeriklerini şöyle inceleyebiliriz:
“Hep o şarkı ” da Abdülaziz döneminin yaşamı,
“Bir Sürgün ”de II. Abdülhamit’in baskılı yönetimiyle savaşmak için Fransa’ya kaçan Jön Türkler,
“Kiralık Konak”ta Tanzimat’tan I. Dünya Savaşı’na kadar yetişen üç kuşaktaki görüş ayrılığı,
“Hüküm Gecesi” nde Meşrutiyet devrinindeki Bektaşi tekkelerinin durumu,
“Sodom ve Gomore” de mütareke döneminde, işgal altındaki İstanbul’da ortaya çıkan ahlaki çöküntü,
“Yaban”da Kurtuluş Savaşı yıllarındaki bir Anadolu köyü,
“Ankara” da yeni başkentin üç dönemi,
“Panorama I, II” de Cumhuriyet döneminin 1952’ye kadarki durumunu bir bir ele almıştır.
Diğer eserleri:
Anı: Zoraki Diplomat, Politikada 45 yıl,Vatan Yolunda, Gençlik ve Edebiyat Hatıraları....
Monografi: Ahmet Haşim, Atatürk
Mensur şiirleri: Erenlerin Bağından, Okun Ucundan
Hikayeleri: Bir Serencam, Rahmet, Milli Savaş Hikayeleri
Tiyatro eserleri: Nirvana, Veda, Sağanak, Mağara
Önemli Makaleleri: İzmir’den Bursa’ya, Ergenekon, Kadınlık ve Kadınlarımız....
YAHYA KEMAL BEYATLI (1884-1958):
Milli Edebiyat hareketini makaleleri ve konferanslarıyla destekleyen sanatçının, esasen , kendine özgü Milli Edebiyat’ınkinden farklı bir anlayışı vardır. İstanbul şairi olarak tanınır. Osmanlı İmparatorluğunun geçmişteki parlak günlerine büyük bir özlem duyar. Başlıca konuları: İstanbul, tarih, yurt sevgisi, aşk, ölüm ve sonsuzluktur. Divan şiirinin özünü kakalama çabası içinde olan sanatçı, eski şiirin ölçü, uyak ve ahenk unsurunu ön planda tutmuştur. Onun eserlerinde malzeme eski, şiir ise yenidir. Örneğin, Divan Edebiyatında aşkı terennüm eden gazel biçimiyle kahramanlık şiirleri ve İstanbul’a duyduğu sevgiyi dile getiren şiirler yazmıştır.
Şiir kitapları: kendi Gök Kubbemiz, Eski Şiirin Rüzgarıyla, Rübailer,
Nesir Kitapları: Aziz İstanbul, Eğil Dağlar, Siyasi ve Edebi Portreler, Siyasi Hikayeler, Edebiyat Dair.
HECENİN BEŞ ŞAİRİ (BEŞ HECECİLER)
Bu şairler 1917'de Selanik’te “Genç Kalemler”le başlayan Milli Edebiyat akımının ilklerine bağlı olarak, halk şiirimizin özelliklerinden, yerli kaynaklarımızdan yararlanarak, şiirimizin aruzdan heceye geçişinde önemli rol oynamışlardır. Şiirlerinde Anadolu manzaralarını ve Anadolu yaşayışını coşkulu bir dille işlemişlerdir. Hece ölçüsünün genellikle 11’li ve 14’lü kalıbını kullanmışlardır. Daha sonraları, yeni biçimler arayarak oldukça uzun şiirler de yazmışlardır. Eserlerindeki dil ise konuşma dilidir. Bu şairlerimiz şunlardır:
HALİT FAHRİ OZANSOY
ENİS BEHİÇ KORYÜREK
YUSUF ZİYA ORTAÇ
ORHAN SEYFİ ORHON
FARUZ NAFIZ ÇAMLIBEL
İLKÖĞRETİM 100 TEMEL ESER
1. Dede Korkut Hikayeleri (İlköğretim İçin Uyarlama)
2. Mevlana’nın Mesnevisinden Seçme Hikayeler
(İlköğretim Çocukları İçin Seçme Hikayeler)
3. Karagöz ile Hacivat (İlköğretim İçin Seçme Hikayeler)
4. Vatan Yahut Silistre (Namık Kemal)
5. Ömer’in Çocukluğu (Muallim Naci)
6. Gulyabani (Hüseyin Rahmi Gürpınar)
7. Şermin (Tevfik Fikret)
8. Altın Işık (Ziya Gökalp)
9. Yalnız Efe (Ömer Seyrettin)
10. Çocuk Şiirleri (İbrahim Alaaddin Gövsa)
11. Hep O Şarkı (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
12. Peri Kızı ile Çoban Hikayesi (Orhan Seyfi Orhon)
13. Uluç Reis(Halikarnas Balıkçısı-Cevat Şakir Kabaağaçlı)
14. Damla Damla (Ruşen Eşref Ünaydın)
15. Bağrıyanık Ömer (Mahmut Yesari)
16. Domaniç Dağlarının Yolcusu (Şukufe Nihai)
17. Evvel Zaman İçinde (Eflatun Cem Güney)
18. Cumhuriyet Öncesi Yazarlardan Çocuklara Hikayeler
(Mehmet Seyda)
19. Gururlu Peri (Mehmet Seyda)
20. Akın (Faruk Nafiz Çamlıbel)
21. Havaya Uçan At (Peyami Safa)
22. Benim Küçük Dostlarım (Halide Nusret Zorlutuna)
23. Sevdalı Bulut (Nazım Hikmet)
24. Kuklacı (Kemalettin Tuğcu)
25. Yer Altında Bir Şehir (Kemalettin Tuğcu)
26. Arif Nihat Asya’dan Seçme Şiirler (Arif Nihat Asya)
27. Sait Faik Abasıyanık’tan Seçme Hikayeler
28. Koçyiğit Köroğlu (Ahmet Kutsi Tecer)
29. Az Gittik Uz Gittik (Pertev Naili Boratav)
30. Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi (Cemal Süreya)
31. Çocuklara Şiirler (Vehbi Cem Aşkun)
32. 87 Oğuz (Rakım Çalapala)
33. Yonca Kız (Kemal Bilbaşar)
34. Bitmeyen Gece (Mithat Enç)
35. Halime Kaptan (Rıfat Ilgaz)
36. Gümüş Kanat (Cahit Uçuk)
37. Vatan Toprağı (Mükerrem Kamil Su)
38. Barbaros Hayrettin Geliyor (Feridun Fazıl Tülbentçi)
39. Eşref Saati (Şevket Rado)
40. Nasreddin Hoca Hikayeleri (Orhan Veli)
41. İnci’nin Maceraları (Orhan Kemal)
42. Allı ile Fırfırı (Oğuz Tansel)
43. Tiryaki Sözleri (Cenap Şahabettin)
44. Keloğlan Masalları (Tahir Alangu)
45. Billur Köşk Masalları (Tahir Alangu)
46. Osmancık (Tarık Buğra)
47. Balım Kız Dalım Oğul (Ceyhun Atuf Kansu)
48. Falaka (Ahmet Rasim)
49. Bir Gemi Yelken Açtı (Ali Mümtaz Arolat)
50. Üç Minik Serçem (Necati Cumalı)
51. Memleket Şiirleri Antolojisi (Osman Atilla)
52. Ülkemin Efsaneleri (İbrahim Zeki Burdurlu)
53. Anılarda Öyküler (İbrahim Zeki Burdurlu)
54. Aldı Sözü Anadolu (Mehmet Önder)
55. Göl Çocukları (İbrahim Örs)
56. Miskinler Tekkesi (Reşat Nuri Güntekin)
57. Tanrı Misafiri (Reşat Nuri Güntekin)
58. Ötleğen Kuşu (Halil Karagöz)
59. Arılar Ordusu (Bekir Yıldız)
60. Yankılı Kayalar (Yılmaz Boyunağa)
61. Yürekdede ile Padişah (Cahit Zarifoğlu)
62. Serçe Kuş (Cahit Zarifoğlu)
63. Bir Küçük Osmancık Vardı (Hasan Nail Canat)
-HAZIRLATILACAK ESERLER-
64. Tekerlemeler
65. Türkçede Deyimler
66. Türk Atasözlerinden Seçmeler
67. Türk Bilmecelerinden Seçmeler
68. Türk Ninnilerinden Seçmeler
69. Türkülerden Seçmeler
70. Türk Manilerinden Seçmeler
-DÜNYA EDEBİYATI-
71. Küçük Prens (A. de Exupery)
72. Şeker PortakaIı (Jose Mauro de Vasconcelos)
73. 0liver Twist (Charles Dickens)
74. Alice Harikalar Ülkesinde (Lewis Carrol)
75. Gülliver’in Gezileri (Swift)
76. Define Adası (Robert Louis Stevenson)
77. Robin Hood (Howard Pyle)
78. Tom Sawyer (Mark Twain)
79. Ezop Masalları
80. Andersen Masalları I-II
81. Üç Silahşörler (Alexander Dumas)
82. La Fontaine’den Seçmeler (La Fontaine)
83. Pinokyo (Carlo Collodi)
84. 80 Günde Devr-i Alem (Jules Verne)
85. İnci (John Steinbeck)
86. Beyaz Yele (Rene Guillot)
87. Peter Pan (James Matthew Barrie)
88. Uçan Sınıf (Erich Kastner)
89. Yağmur Yağdıran Kedi (Marcel Ayme)
90. Ölümsüz Aile (Natalie Babbitt)
91. Yaşlı Adam ve Deniz (Ernest Hemingway)
92. Mutlu Prens (Oscar Wilde)
93. Şamatalı Köy (Astrid Lindgren)
94. Momo (Michael Ende)
95. Heidi (Johanna Styri)
96. İnsan Ne ile Yaşar (Leo Tolstoy)
97. Sol Ayağım (Christy Brown)
98. Hikayeler (Anton Çehov)
99. Değirmenimden Mektuplar (Alfonse Daudet)
100. Pollyanna (Elaanor Porter)
2. Mevlana’nın Mesnevisinden Seçme Hikayeler
(İlköğretim Çocukları İçin Seçme Hikayeler)
3. Karagöz ile Hacivat (İlköğretim İçin Seçme Hikayeler)
4. Vatan Yahut Silistre (Namık Kemal)
5. Ömer’in Çocukluğu (Muallim Naci)
6. Gulyabani (Hüseyin Rahmi Gürpınar)
7. Şermin (Tevfik Fikret)
8. Altın Işık (Ziya Gökalp)
9. Yalnız Efe (Ömer Seyrettin)
10. Çocuk Şiirleri (İbrahim Alaaddin Gövsa)
11. Hep O Şarkı (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
12. Peri Kızı ile Çoban Hikayesi (Orhan Seyfi Orhon)
13. Uluç Reis(Halikarnas Balıkçısı-Cevat Şakir Kabaağaçlı)
14. Damla Damla (Ruşen Eşref Ünaydın)
15. Bağrıyanık Ömer (Mahmut Yesari)
16. Domaniç Dağlarının Yolcusu (Şukufe Nihai)
17. Evvel Zaman İçinde (Eflatun Cem Güney)
18. Cumhuriyet Öncesi Yazarlardan Çocuklara Hikayeler
(Mehmet Seyda)
19. Gururlu Peri (Mehmet Seyda)
20. Akın (Faruk Nafiz Çamlıbel)
21. Havaya Uçan At (Peyami Safa)
22. Benim Küçük Dostlarım (Halide Nusret Zorlutuna)
23. Sevdalı Bulut (Nazım Hikmet)
24. Kuklacı (Kemalettin Tuğcu)
25. Yer Altında Bir Şehir (Kemalettin Tuğcu)
26. Arif Nihat Asya’dan Seçme Şiirler (Arif Nihat Asya)
27. Sait Faik Abasıyanık’tan Seçme Hikayeler
28. Koçyiğit Köroğlu (Ahmet Kutsi Tecer)
29. Az Gittik Uz Gittik (Pertev Naili Boratav)
30. Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi (Cemal Süreya)
31. Çocuklara Şiirler (Vehbi Cem Aşkun)
32. 87 Oğuz (Rakım Çalapala)
33. Yonca Kız (Kemal Bilbaşar)
34. Bitmeyen Gece (Mithat Enç)
35. Halime Kaptan (Rıfat Ilgaz)
36. Gümüş Kanat (Cahit Uçuk)
37. Vatan Toprağı (Mükerrem Kamil Su)
38. Barbaros Hayrettin Geliyor (Feridun Fazıl Tülbentçi)
39. Eşref Saati (Şevket Rado)
40. Nasreddin Hoca Hikayeleri (Orhan Veli)
41. İnci’nin Maceraları (Orhan Kemal)
42. Allı ile Fırfırı (Oğuz Tansel)
43. Tiryaki Sözleri (Cenap Şahabettin)
44. Keloğlan Masalları (Tahir Alangu)
45. Billur Köşk Masalları (Tahir Alangu)
46. Osmancık (Tarık Buğra)
47. Balım Kız Dalım Oğul (Ceyhun Atuf Kansu)
48. Falaka (Ahmet Rasim)
49. Bir Gemi Yelken Açtı (Ali Mümtaz Arolat)
50. Üç Minik Serçem (Necati Cumalı)
51. Memleket Şiirleri Antolojisi (Osman Atilla)
52. Ülkemin Efsaneleri (İbrahim Zeki Burdurlu)
53. Anılarda Öyküler (İbrahim Zeki Burdurlu)
54. Aldı Sözü Anadolu (Mehmet Önder)
55. Göl Çocukları (İbrahim Örs)
56. Miskinler Tekkesi (Reşat Nuri Güntekin)
57. Tanrı Misafiri (Reşat Nuri Güntekin)
58. Ötleğen Kuşu (Halil Karagöz)
59. Arılar Ordusu (Bekir Yıldız)
60. Yankılı Kayalar (Yılmaz Boyunağa)
61. Yürekdede ile Padişah (Cahit Zarifoğlu)
62. Serçe Kuş (Cahit Zarifoğlu)
63. Bir Küçük Osmancık Vardı (Hasan Nail Canat)
-HAZIRLATILACAK ESERLER-
64. Tekerlemeler
65. Türkçede Deyimler
66. Türk Atasözlerinden Seçmeler
67. Türk Bilmecelerinden Seçmeler
68. Türk Ninnilerinden Seçmeler
69. Türkülerden Seçmeler
70. Türk Manilerinden Seçmeler
-DÜNYA EDEBİYATI-
71. Küçük Prens (A. de Exupery)
72. Şeker PortakaIı (Jose Mauro de Vasconcelos)
73. 0liver Twist (Charles Dickens)
74. Alice Harikalar Ülkesinde (Lewis Carrol)
75. Gülliver’in Gezileri (Swift)
76. Define Adası (Robert Louis Stevenson)
77. Robin Hood (Howard Pyle)
78. Tom Sawyer (Mark Twain)
79. Ezop Masalları
80. Andersen Masalları I-II
81. Üç Silahşörler (Alexander Dumas)
82. La Fontaine’den Seçmeler (La Fontaine)
83. Pinokyo (Carlo Collodi)
84. 80 Günde Devr-i Alem (Jules Verne)
85. İnci (John Steinbeck)
86. Beyaz Yele (Rene Guillot)
87. Peter Pan (James Matthew Barrie)
88. Uçan Sınıf (Erich Kastner)
89. Yağmur Yağdıran Kedi (Marcel Ayme)
90. Ölümsüz Aile (Natalie Babbitt)
91. Yaşlı Adam ve Deniz (Ernest Hemingway)
92. Mutlu Prens (Oscar Wilde)
93. Şamatalı Köy (Astrid Lindgren)
94. Momo (Michael Ende)
95. Heidi (Johanna Styri)
96. İnsan Ne ile Yaşar (Leo Tolstoy)
97. Sol Ayağım (Christy Brown)
98. Hikayeler (Anton Çehov)
99. Değirmenimden Mektuplar (Alfonse Daudet)
100. Pollyanna (Elaanor Porter)
GÜZEL SÖZLER
*Aptaldan öpücük alacağına, akıllıdan tokat ye daha iyi.
*Sevgi azalınca kusurlar artar. (Danimarka)
*Bir düşmanı bağışlamak, bir dostu bağışlamaktan daha kolaydır.
*Tartışmayı bilmeyenler kavga ederler.
*Alçağın korktuğu tek şey ölümdür. Başka şeye aldırmaz.Racine
*Aşk,utanma ve çekinmenin olduğu yerde vardır. (Montaigne)
*Bağışlamak, öç almaktan güçlüdür. Pittakos
*Güzel kadın gözü, iyi kadın gönlü okşar. Napoleon
*İnsanları yükselten iki büyük meziyet vardır: Erkeğin mert,kadının namuslu
olması. (Napoleon)
*Sabırlı insanların öfkesinden sakın. (Zenci atasözü)
*Genellikle bütün büyük yanlışlıkların altında gurur yatar. (Ruskin)
*Geçmiş bir dert için yanmak, yeni dertler edinmektir. (Shakespeare)
*Herkes hata yapabilir, ahmaklar hatalarına bağlı kalır. (Çiçero)
*Kötü insanları,ahmaklara tercih ederim.Çünkü hiç olmazsa arada sırada
kötülüklerine ara verirler. (Salacrov)
*Vicdan denilen şey, birisinin biri gözlediğini ihtar eden sestir. (Menkcen)
*İnsanlar balık gibidir, balık sudan çıkınca,insan insanlığından çıkınca
ölür. (Yugoslav atasözü)
*İyiliğinize inanılmasını istiyorsanız ondan hiç bahsetmeyin. (Pascal)
*Allah,insana bir ağızla iki kulak vermiş; bir söyleyip iki dinlesin diye.
*Cesaret ölmekle değil, yaşamakla ölçülür. (Alfieri)
*Dünyanın en yoksul insanı, paradan başka hiçbir şeyi
olmayandır. (Schopenhaur)
*Öfkeli adam, aklı başına gelince bir kere daha kızar. (Syrus)
*Daima sessiz olan üç şey vardır: Düşünce, kader ve mezar. (Lytto.)
*Ürkek biri, tehlikeden önce çekingen, tehlike sırasında korkak, tehlike
bittikten sonra cesurdur. (J.Paul Richter)
*Bir kadının yüzünün taşıdığı ifade, sırtında giydiği elbiseden daha
önemlidir.
*Güzel bir gülüş,karanlığa ışık tutar. (Rus)
*Siz karınızın şerefini koruyunuz. O da sizin aşkınızı korur. (Türk)
*Fırsatlar çıkmadıkça, kabiliyetler pek az işe yarar. (Fransız)
*Aşk,aç insanın değil, tok insanın harcıdır. (Euripides)
*Her bildiğini söyleme, her söylediğini bil. (Clavdius)
*Yalan öyle bir oktur ki, bazen hedefini değil, atanı yaralar.
*Bazı kimselere merhamet etmek, onlara fenalık etmek olur.
*Bazı yıkılışlar,daha parlak kalkınışların teşvikçisidir. (Shakespeare)
*Alçak gönüllülük, gururun perhizidir. (Voltaire)
*Sevmek,keman çalmak gibidir .Bilmeyen kötü sesler çıkarır. (Avustralya)
*İnsanların aklını bozan zenginlik değil, zengin olma tutkusudur. (De Bonald)
*İnsan gençliğinde öğrenir, yaşlılığında anlar. (Eshhenbach)
*İftira eşek arısına benzer. Onu ilk darbede öldüremeyecekseniz hiç
dokunmayın. (H.W.Shaw)
*Acı çekmeyenler, başkalarının acı çekebileceğini akıllarına getirmezler.
*Dünya düşünenler için bir komedi, hissedenler için bir trajedidir. Walpole
*Utanç olmayan kimsede şeref de bulunmaz. (İsviçre)
*İnsanın yapabileceği en büyük fenalık, kendisine olan güvenini
kaybetmesidir. Richard Benedict
*Eğer insan yalnız yemekle yaşasaydı,çok yiyenler daha çok
yaşarlardı. (Nizami)
*Ne zaman susmanız gerektiğini bilirseniz, hayattan kazançlı çıkmak için
hayli şanslısınız demektir.
*Kabul edilmiş bir yanlışlık, kazanılmış bir zaferdir.
*İnsan sahip olduklarını küçümser, sahip olmadığını önemser. (Balzac)
*Dünya yanlış rolleri oynayan insanların ortada dolaştıkları bir
sahnedir. (O.Wilde)
*Her şeyi bir gün acıyla kaybetmek için kazanıyoruz. (Schiller)
*İyi kadın erkeği etkiler,zeki kadın ilgi uyandırır,güzel kadın
büyüler,anlayışlı kadın ise ona sahip olur. (Helen Rowland)
*Tatil,meşgul olduğun işini bırakıp yeni bir işle meşgul olmaktır; ataletle
vakit öldürmek değildir. (İmam Şafii)
*Bir kimsede kibir varsa, onun kibirli hali söz söylerken soğan gibi
kokar. (Mevlana)
*Susmak, dayanılması çok güç bir cevaptır. (Chesterton)
*Çalışarak ün kazananlar, doğuştan ünlü olanlardan fazladır. (Çiçero)
*İnsan ne kadar yükselirse, gönlü o kadar alçalmalıdır. (Çiçero)
*İnsan olmak ve hayatı hayvanlardan daha az anlamak ne hazin
şey! (P.Istrati)
*Başkaları için zor olan bir şeyi yapmak yetenekli olmaktır, yetenekliler
için imkânsız olanı yapmaksa dâhi olmaktır. (Amiel)
*İşi doğru yapana yönetici, doğru iş yapana lider denir. (Warren Bennis)
*Hiç kimse izniniz olmadan size kendinizi değersiz hissettiremez. (Roosvelt)
*Büyük başarıların sahipleri küçük işleri titizlikle yapabilme sabrını
gösteren kişilerdir. (Schiller)
*Hayat bisiklete binmek gibidir, pedalı çevirmeye devam ettiğiniz sürece
düşmezsiniz. (Claude Pepper)
*Bilgi büyük adamı alçak gönüllü yapar, normal adamı şaşırtır, küçük
adamı kibirlendirir. (Brigitte)
*Allah’ın gülü dikenli yarattığından şikayet edeceğinize, dikenler arasında
gül yarattığına şükredin!
*Hayatımızdaki en kıymetli zaman, kendimizi fark ve keşfetmek için
ayırdığımız zamandır.
*Öğüt,zamanında yenmemiş bir ekmeğin başkalarına bayat yedirilme
çabasıdır.
*Biz biz olamazsak, başkaları bizi kendisi yapar.
*Kişinin çevresi, kendisinin aynasıdır.
*Zayıf yanını bilen güçlü, zayıf yanına hükmeden daha güçlüdür.
*İdeal yıldıza benzer, ona hiç yetişemeyiz ama denizcilere olduğu gibi bize
de yolumuzu gösteren odur.
*Başkalarından üstün olmamız önemli değildir. Önemli olan dünkü
halimizden üstün olmamızdır.
*Dünyada değişiklik yapmayı başaranlar, değişikliğe kendilerinden
başlayanlardır.
*Hiçbir şey bir fikirden daha tehlikeli değildir, eğer o fikir sahip olduğunuz
tek fikirse…
*Önce doğruyu bilmek gerekir, doğru bilinirse yanlış da bilinir. Ama önce
yanlış bilinirse doğruya ulaşılamaz. (Farabi)
*Her şeyin anahtarı sabırdır. Civcivi yumurtaları kuluçkaya yatırarak elde
edersiniz, kırarak değil. (Arnold Closow)
*Hırs bir sandalın yelkenini şişiren rüzgâra benzer; fazlası gemiyi
batırır,azı da olduğu yerde tutar. (Voltaire)
*Düşüncelerle karşılaşınca zayıflar korkar, aptallar karşı gelir, akıllılar
karar verirler. (J.Roland)
*İstekli bir zihin için hiçbir şey imkânsız değildir. (Japon)
*Kaba gücün sınırları vardır ama zihin gücünün sınırları yoktur. (Japon)
*İlimsiz şiir, temelsiz duvara benzer. (Fuzuli)
*Temiz vicdan kadar yumuşak yastık yoktur. (Fransız)
*Sıradan öğretmen anlatır, iyi öğretmen açıklar, yetenekli öğretmen yapar
ve gösterir, büyük öğretmen ilham kaynağı olur.
*En iyi yananlar eski odunlar, en güvenilen kimseler eski dostlar, en rahat
okunanlar da eski yazarlardır. (Bacon)
*Sana yakışmayan şeyleri kendine yakıştırman,
sana yakışmıyor.
*Okyanusa talip olmayan, bir damla suda boğulur.
*
GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBİ METİNLER
Göstermeye bağlı edebî eserler tiyatrolardır.
Olmuş ya da olması düşünülmüş birtakım olayların sahne üzerinde, gerçeğe uygun bir şekilde oyuncular tarafından gösterilmesine tiyatro denir.
Tiyatro türü, Yunanlıların MÖ 6. yüzyıldaki dinsel törenlerinden (Bereket tanrısı Dionysos adına düzenlenen şenliklerden) doğmuştur.
Tiyatronun ögeleri:
Tiyatronun seyirci, oyuncu, sahne, eser, dil ve ifade gibi öğeleri vardır.
Tiyatro eserlerinde oyunun temeli konuşmaya dayanır. Bu bakımdan tiyatroda konuşma üslubu ağır basmaktadır.
Tiyatro eserinin diğer temel özelliği okunmak için değil, oynanmak için yazılmış olmasıdır.
Tiyatro türünü iki grupta ele alabiliriz:
1- Geleneksel Türk Tiyatrosu: Çağlar boyunca sürüp geldiği ve doğrudan doğruya Türk kültürünün ürünü olduğu için geleneksel Türk tiyatrosu adı verilen tiyatro türleri Karagöz, orta oyunu, meddahlık ve köy seyirlik oyunlarıdır.
2. Modern Türk tiyatrosu: Türk edebiyatında ilk tiyatro eseri örneği Tanzimat Döneminde Batı etkisiyle verilmiştir. İlk tiyatro eseri, Şinasi'nin "Şair Evlenmesi" adlı oyunudur.
Modern tiyatro eserleri konularına göre üçe ayrılır:
TRAJEDİ
İlk tiyatro türünün adıdır. Klasik dönem trajedisinin özellikleri şunlardır.
Manzum olarak yazılır.
Konularını mitoloji ve tarihten alır.
Oyun kahramanları soylu kişilerden seçilir.
Trajediler erdem ve ahlâk temeli üzerine kurulur.
Vurma, yaralama, öldürme olayları sahnede gösterilmez; konuşmalarla duyurulur.
Sade, açık, anlaşılır bir dil kullanılır. Halk diline yer verilmez.
Üç birlik kuralı (Konunun bir günle, bir mekânla ve tek bir olayla sınırlandırılması ) uygulanır.
KOMEDİ
İnsanların ve olayların gülünç yanlarını göstermek için yazılan tiyatro türüdür. Klasik komedyanın özellikleri şunlardır.
Kişilerde ya da toplumda görülen aksaklıklar, gülünç taraflar sergilenerek seyirciyi hem güldürmeyi hem de düşündürmeyi amaçlar.
Kişiler toplumun her kesiminden olabilir.
Her türlü olay sahnede canlandırılır.
Konuşma dili kullanılır.
Nazım ve nesirolabilir.
Üç birlik kuralına uyulur.
Yalnız güldürme amacı güden komedilere vodvil (entrika komedisi), abartılı hareketlerle sivri esprilerle güldürmeyi amaçlayan komedilere fars (kaba güldürü), gerçekte güldürücü olmayan bir olayı gülünçleştirerek işleyen komedilere parodi, yergiye dayanan komedilere satir, bir kişinin karakterini ortaya koymak için yazılan komedilere karakter komedisi denir.
DRAM
Dramlarda, trajedilerde işlenen acıklı olaylarla komedi oyunlarında işlenen güldürü unsurları bir arada işlenir.
Bu türün özellikleri şunlardır:
Hem acıklı hem de güldürücü olaylar, hayatta olduğu gibi bir arada bulunur.
Olaylar tarihten ve günlük olaylardan alınır.
Kişiler toplumun her kesiminden olabilir.
Üç birlik kuralına uyulmaz.
Nazım ya da nesir şeklinde olabilir.
Kahramanlar ait oldukları çevrenin diliyle konuşurlar.
Perde sayısı sınırlı değildir.
Başlıca dram çeşitleri şunlardır.
Melodram: Heyecan verici, acıklı ve duygusal olaylara dayanan müzikli drama
melodram denir.
Feeri: Masalımsı oyunlara feeri denir.
GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU
Çağlar boyunca sürüp geldiği ve doğrudan doğruya Türk kültürünün ürünü olduğu için geleneksel Türk tiyatrosu adı verilen tiyatro türleri şunlardır:
Karagöz
Bir beyaz perdenin arkasına konulan bir ışıkla ve bu ışığın önünden geçirilerek perdeye yansıtılan şekillerle oynanan bir perde oyunudur.
Oyunun kahramanlarından Karagöz, saf ve temiz ruhlu, olayların gülünç taraflarını büyük ustalıkla yakalayan, zeki, okumamış fakat irfan sahibi Türk halkını temsil etmektedir.
Hacivat ise medrese tahsili görmüş, sofu, görgülü, yabancı kelimelere sıkça yer veren bir tiptir.
Karagöz oyunu, seyircileri güldürmeyi fakat güldürürken düşündürmeyi amaçlar.
Dört bölümden oluşur:
Giriş (Mukaddime): Hacivat'ın müzik eşliğinde perdeye geldiği kısımdır. Bu bölüm, Hacivat ile Karagöz'ün kavga etmesine kadar sürer.
Muhavere (Söyleşme): Oyunun ana tipleri olan Karagöz ve Hacivat arasında geçer. Bu bölüm yanlış anlaşılmalarla gelişir. Olmayacak bir olay gerçekmiş gibi anlatılır, sonra bunun bir rüya olduğu anlaşılır.
Fasıl: Asıl oyunun bulunduğu bölümdür. Bu bölüme Zenne, Tuzsuz Delibekir, Efe, gibi tipler de katılırlar.
Bitiş: Oyundan çıkartılacak dersin söylenip, kusurlar için özür dilendiği bölümdür.
Orta Oyunu
Dört bir yanı seyircilerle çevrilmiş bir meydanda, herhangi bir yazılı metne bağlı kalmadan oynanan oyundur. XIX yüzyılda Karagöz ve meddah oyunlarının gelişmesiyle ortaya çıkmıştır.
Oyunun kahramanlarından Pişekar, Karagöz oyunundaki Hacivat'ın; Kavuklu da Karagöz'ün karşılığıdır.
Ortaoyunu dört bölümden oluşur:
Giriş: Pişekârın müzik eşliğinde oyunu takdim ettiği bölümdür.
Tekerleme: Pişekârla Kavuklu arasında geçen ve Kavuklu'nun gerçekleşmesi mümkün olmayan hayalî bir olayı ( genellikle rüyayı) olmuş gibi anlattığı kısa konuşmadır.
Fasıl: Asıl oyunun ortaya konulduğu bölümdür. Bu bölümde Pişekâr ve Kavuklu'nun yanısıra zenne, Kayserili, Külhanbeyi, Cüce ve Kambur, Laz, Arnavut, Çelebi, Rumelili gibi oyunun diğer kahramanları da yer alır.
Bitiş: Pişekâr ile Kavuklu, kendi aralarında kısa bir konuşma yaptıktan sonra "Her ne kadar sürç-i lisan ettikse affola" diyerek bir sonraki oyunun adını ve yerini belirtirler ve oyun sona erer.
Karagöz oyunundan tek farkı, Karagöz oyununun perdeye yansıtılan gölgeler tarafından, orta oyununun ise canlı kişiler tarafından sergilenmesidir.
Gerek Karagöz oyunu, gerekse ortaoyununda konu ve olayın ana hatları bellidir. Fakat yazılı bir metin olmadığı için oyuncular kendi yetenekleri doğrultusunda doğaçlama olarak oyunu sergilerler.
Meddah
Bir tek kişinin bir olayı veya hikâyeyi seyirci önünde hareket ve taklitlerle canlandırması sanatına meddahlık denir. Bu sanatı sergileyene de meddah denir.
Meddahlık hareketten çok ses taklidi, jest ve mimiklere dayanan bir sanattır. Meddah her türlü insan sesini, ağlama, gülme gibi her türlü duyguyu, hareketi, doğayla ilgili türlü durumları başarıyla taklit eder.
Aksesuar olarak kullandığı mendil ve sopasıyla bir iskemleye oturarak söze, nükteye ve taklide dayanan hünerini sergiler.
Günümüzdeki stendapçılara modern meddah denilebilir mi? Tartışınız.
Köy Seyirlik Oyunları
Yılın belli günlerinde, düğünlerde, bayramlarda, kutlama törenlerinde oynanan köy oyunları davardır.
Bu oyunlarda da ana öge taklittir ve yazılı bir metin bulunmaz. Oyuncular da halktan insanlardır. Oyun belli bir olay seçilerek hiç hazırlık yapılmadan sergilenir. Amaç birlikte eğlenerek hoş vakit geçirmektir.
Köy oyunlarının Karagöz ve orta oyunundan farklı yönü, oynadıkları yörelerin özelliklerini taşımalarıdır. Yöre insanının yaşayış biçimi, gelenekleri, mizah anlayışı oyunlara büyük ölçüde yansır.
Modern tiyatro ile geleneksel Türk tiyatrosu arasındaki farklılıklar:
1. Modern tiyatro, bir metne dayanılarak hazırlanır. Geleneksel Türk tiyatrosunda ise metin yoktur, tespit edilmiş bir olay vardır ve bu olay metinsiz ve hazırlıksız olarak sahnede canlandırılır.
2. Modern tiyatroda, sergilenmeden önce defalarca prova yapılır. Geleneksel Türk tiyatrosunda ise prova yapmadan sahnelenme söz konusudur.
Olmuş ya da olması düşünülmüş birtakım olayların sahne üzerinde, gerçeğe uygun bir şekilde oyuncular tarafından gösterilmesine tiyatro denir.
Tiyatro türü, Yunanlıların MÖ 6. yüzyıldaki dinsel törenlerinden (Bereket tanrısı Dionysos adına düzenlenen şenliklerden) doğmuştur.
Tiyatronun ögeleri:
Tiyatronun seyirci, oyuncu, sahne, eser, dil ve ifade gibi öğeleri vardır.
Tiyatro eserlerinde oyunun temeli konuşmaya dayanır. Bu bakımdan tiyatroda konuşma üslubu ağır basmaktadır.
Tiyatro eserinin diğer temel özelliği okunmak için değil, oynanmak için yazılmış olmasıdır.
Tiyatro türünü iki grupta ele alabiliriz:
1- Geleneksel Türk Tiyatrosu: Çağlar boyunca sürüp geldiği ve doğrudan doğruya Türk kültürünün ürünü olduğu için geleneksel Türk tiyatrosu adı verilen tiyatro türleri Karagöz, orta oyunu, meddahlık ve köy seyirlik oyunlarıdır.
2. Modern Türk tiyatrosu: Türk edebiyatında ilk tiyatro eseri örneği Tanzimat Döneminde Batı etkisiyle verilmiştir. İlk tiyatro eseri, Şinasi'nin "Şair Evlenmesi" adlı oyunudur.
Modern tiyatro eserleri konularına göre üçe ayrılır:
TRAJEDİ
İlk tiyatro türünün adıdır. Klasik dönem trajedisinin özellikleri şunlardır.
Manzum olarak yazılır.
Konularını mitoloji ve tarihten alır.
Oyun kahramanları soylu kişilerden seçilir.
Trajediler erdem ve ahlâk temeli üzerine kurulur.
Vurma, yaralama, öldürme olayları sahnede gösterilmez; konuşmalarla duyurulur.
Sade, açık, anlaşılır bir dil kullanılır. Halk diline yer verilmez.
Üç birlik kuralı (Konunun bir günle, bir mekânla ve tek bir olayla sınırlandırılması ) uygulanır.
KOMEDİ
İnsanların ve olayların gülünç yanlarını göstermek için yazılan tiyatro türüdür. Klasik komedyanın özellikleri şunlardır.
Kişilerde ya da toplumda görülen aksaklıklar, gülünç taraflar sergilenerek seyirciyi hem güldürmeyi hem de düşündürmeyi amaçlar.
Kişiler toplumun her kesiminden olabilir.
Her türlü olay sahnede canlandırılır.
Konuşma dili kullanılır.
Nazım ve nesirolabilir.
Üç birlik kuralına uyulur.
Yalnız güldürme amacı güden komedilere vodvil (entrika komedisi), abartılı hareketlerle sivri esprilerle güldürmeyi amaçlayan komedilere fars (kaba güldürü), gerçekte güldürücü olmayan bir olayı gülünçleştirerek işleyen komedilere parodi, yergiye dayanan komedilere satir, bir kişinin karakterini ortaya koymak için yazılan komedilere karakter komedisi denir.
DRAM
Dramlarda, trajedilerde işlenen acıklı olaylarla komedi oyunlarında işlenen güldürü unsurları bir arada işlenir.
Bu türün özellikleri şunlardır:
Hem acıklı hem de güldürücü olaylar, hayatta olduğu gibi bir arada bulunur.
Olaylar tarihten ve günlük olaylardan alınır.
Kişiler toplumun her kesiminden olabilir.
Üç birlik kuralına uyulmaz.
Nazım ya da nesir şeklinde olabilir.
Kahramanlar ait oldukları çevrenin diliyle konuşurlar.
Perde sayısı sınırlı değildir.
Başlıca dram çeşitleri şunlardır.
Melodram: Heyecan verici, acıklı ve duygusal olaylara dayanan müzikli drama
melodram denir.
Feeri: Masalımsı oyunlara feeri denir.
GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU
Çağlar boyunca sürüp geldiği ve doğrudan doğruya Türk kültürünün ürünü olduğu için geleneksel Türk tiyatrosu adı verilen tiyatro türleri şunlardır:
Karagöz
Bir beyaz perdenin arkasına konulan bir ışıkla ve bu ışığın önünden geçirilerek perdeye yansıtılan şekillerle oynanan bir perde oyunudur.
Oyunun kahramanlarından Karagöz, saf ve temiz ruhlu, olayların gülünç taraflarını büyük ustalıkla yakalayan, zeki, okumamış fakat irfan sahibi Türk halkını temsil etmektedir.
Hacivat ise medrese tahsili görmüş, sofu, görgülü, yabancı kelimelere sıkça yer veren bir tiptir.
Karagöz oyunu, seyircileri güldürmeyi fakat güldürürken düşündürmeyi amaçlar.
Dört bölümden oluşur:
Giriş (Mukaddime): Hacivat'ın müzik eşliğinde perdeye geldiği kısımdır. Bu bölüm, Hacivat ile Karagöz'ün kavga etmesine kadar sürer.
Muhavere (Söyleşme): Oyunun ana tipleri olan Karagöz ve Hacivat arasında geçer. Bu bölüm yanlış anlaşılmalarla gelişir. Olmayacak bir olay gerçekmiş gibi anlatılır, sonra bunun bir rüya olduğu anlaşılır.
Fasıl: Asıl oyunun bulunduğu bölümdür. Bu bölüme Zenne, Tuzsuz Delibekir, Efe, gibi tipler de katılırlar.
Bitiş: Oyundan çıkartılacak dersin söylenip, kusurlar için özür dilendiği bölümdür.
Orta Oyunu
Dört bir yanı seyircilerle çevrilmiş bir meydanda, herhangi bir yazılı metne bağlı kalmadan oynanan oyundur. XIX yüzyılda Karagöz ve meddah oyunlarının gelişmesiyle ortaya çıkmıştır.
Oyunun kahramanlarından Pişekar, Karagöz oyunundaki Hacivat'ın; Kavuklu da Karagöz'ün karşılığıdır.
Ortaoyunu dört bölümden oluşur:
Giriş: Pişekârın müzik eşliğinde oyunu takdim ettiği bölümdür.
Tekerleme: Pişekârla Kavuklu arasında geçen ve Kavuklu'nun gerçekleşmesi mümkün olmayan hayalî bir olayı ( genellikle rüyayı) olmuş gibi anlattığı kısa konuşmadır.
Fasıl: Asıl oyunun ortaya konulduğu bölümdür. Bu bölümde Pişekâr ve Kavuklu'nun yanısıra zenne, Kayserili, Külhanbeyi, Cüce ve Kambur, Laz, Arnavut, Çelebi, Rumelili gibi oyunun diğer kahramanları da yer alır.
Bitiş: Pişekâr ile Kavuklu, kendi aralarında kısa bir konuşma yaptıktan sonra "Her ne kadar sürç-i lisan ettikse affola" diyerek bir sonraki oyunun adını ve yerini belirtirler ve oyun sona erer.
Karagöz oyunundan tek farkı, Karagöz oyununun perdeye yansıtılan gölgeler tarafından, orta oyununun ise canlı kişiler tarafından sergilenmesidir.
Gerek Karagöz oyunu, gerekse ortaoyununda konu ve olayın ana hatları bellidir. Fakat yazılı bir metin olmadığı için oyuncular kendi yetenekleri doğrultusunda doğaçlama olarak oyunu sergilerler.
Meddah
Bir tek kişinin bir olayı veya hikâyeyi seyirci önünde hareket ve taklitlerle canlandırması sanatına meddahlık denir. Bu sanatı sergileyene de meddah denir.
Meddahlık hareketten çok ses taklidi, jest ve mimiklere dayanan bir sanattır. Meddah her türlü insan sesini, ağlama, gülme gibi her türlü duyguyu, hareketi, doğayla ilgili türlü durumları başarıyla taklit eder.
Aksesuar olarak kullandığı mendil ve sopasıyla bir iskemleye oturarak söze, nükteye ve taklide dayanan hünerini sergiler.
Günümüzdeki stendapçılara modern meddah denilebilir mi? Tartışınız.
Köy Seyirlik Oyunları
Yılın belli günlerinde, düğünlerde, bayramlarda, kutlama törenlerinde oynanan köy oyunları davardır.
Bu oyunlarda da ana öge taklittir ve yazılı bir metin bulunmaz. Oyuncular da halktan insanlardır. Oyun belli bir olay seçilerek hiç hazırlık yapılmadan sergilenir. Amaç birlikte eğlenerek hoş vakit geçirmektir.
Köy oyunlarının Karagöz ve orta oyunundan farklı yönü, oynadıkları yörelerin özelliklerini taşımalarıdır. Yöre insanının yaşayış biçimi, gelenekleri, mizah anlayışı oyunlara büyük ölçüde yansır.
Modern tiyatro ile geleneksel Türk tiyatrosu arasındaki farklılıklar:
1. Modern tiyatro, bir metne dayanılarak hazırlanır. Geleneksel Türk tiyatrosunda ise metin yoktur, tespit edilmiş bir olay vardır ve bu olay metinsiz ve hazırlıksız olarak sahnede canlandırılır.
2. Modern tiyatroda, sergilenmeden önce defalarca prova yapılır. Geleneksel Türk tiyatrosunda ise prova yapmadan sahnelenme söz konusudur.
FIKRALAR
TEMEL BU
Temel son işinde nihayet başarılı olmuş.Çok para kazanmış.
_Uyy Temel,zengin oldin;Ama porçlarını ödemeysun,nedendir?” demişler
_Zengin oldi da değiştu demesunlar daa! Cevabını vermiş.
ÇİÇEK VE GÜBRE
Çiçekler dibine gübre konunca çok çabuk büyüyorlar.Neden acaba?
_Neden olacak.Gübreden bir an önce uzaklaşmak istiyorlar da ondan…
SEVGİ
Adam karısını o kadar çok seviyordu ki her akşam yatarken onun için şöyle dua ediyordu:
_Allahım!Onun başı ağrımasın,benimki ağrısın;onun bir yeri kırılmasın,benimki kırılsın;o üzülmesin,ben üzüleyim.
Son olarak da şöyle diyordu:
_Allahım!Onu dul bırakma,beni dul bırak!
BERABER DİLENMEK
_Efendi…Merhamet edin,birkaç kuruş sadaka verin.
_Yok.._Allah rızası için
_Yok dedik ya.
_On para da olsa yok mu?
_Beş para bile yok!
_O halde sıkış şuraya da beraber dilenelim!
MEKTUP
Adam:Neler döktürüyorsun ahbap?
Deli:Hiiç,mektup yazıyorum.
Adam:Kime?
Deli:Kendime!
Adam:Oku bakalım,neler yazdın?
Deli:Henüz postadan almadım ki!
SIFIR
Önemli mevkide bulunan bir devlet adamı bir devlet adamı,dalkavuğun birine:
_Sıfır nedir?,diye sormuş.
Cevap beklenilen biçimde gelmiş:
_Sizin huzurunuzda ben!
KISA KOŞUNUN KÂRI
Çocuğun ağzı kulaklarına varıyordu.:Baba dedi,Benimle ne kadar8 iftihar etseniz azdır.Otobüse beniceğim yerde arkasında koştum,tam altı peni kazandım.”
“Sersem” dedi babası.Taksinin peşinden koşsaydın da dokuz şilin kazansan olmaz mıydı?
HALA MI?
Küçük Esra ağabeyine:
_Abi dedi,ödevim çok zor.Bir beşgenin alanını bulacağım.Ne olur biraz bana yardım et.
Ağabeyi ters ters söylendi:
_Hay Allah,benim zamanımda da arıyorlardı,hala bulamadılar mı?
KEDİDEN DERS
Bir Allah dostu,”Bir kedi beni irşad etti.” Diyor.Deliğe giren fareyi bekledi bekledi.Bir saat,iki saat,üç saat…Nihayet maksadına ulaştı.
Sen de Hakk’ın kapısında beklersen muradına erişirsin.
DOPİNG
Çok miktarda doping alan Temel,maraton yarışına katılmış.Fakat sonuncu olmuş.İdris haklı olarak sormuş:
_Yahu neden sonuncu oldun?
Temel’in cevabı şöyle olmuş:
_Doping yaptığım anlaşılmasın diye!
YEMESİ KOLAY OLSUN!
Timur’un defterdarı hesapta bir yanlışlık yapar.Bunun üzerine Timur o defterdara kağıtları yedirir ve işten kovar.Yerine Nasreddin Hocayı alır.Hoca Nasreddin hesapları yufka üzerine yapmaya başlar.Timur bunu görür ve sebebini sorar.Cevap aynen şöyle olur:
_Yemesi kolay olsun diye!
İNCİLİ’NİN AKLI
İncili Çavuş,padişahın isteği üzerine vezirlerden birinin taklidini yaparak eğlendirirmiş.Bunu duyan vezir kızmış:
_İncili’yi geberteyim de aleme ibret olsun,demiş.
Can derdine düşen İncili,padişaha koşup durumu anlatmış.Padişah:
_Hele öldürsün de göreyim…Ben de onu asarım,deyince, İncili:
_Ama hünkarım,demiş,Beni öldürmeden önce,onu assanız olmaz mı?
UMUT
Adam ,kaynanasıyla birlikte Avrupa gezisine çıkacaktı.Arkadaşı şaşkın sordu:
_Yahu sen hep kaynanandan dert yanmaz mıydın?Şimdi de Avrupa gezisinden bahsediyorsun.
_Ne yapayım birader,sık sık “Avrupa’yı görmeden Allah canımı almasın!” der durur.Benimki bir umut işte!
KAVGA
Zariflerden birine,iki kadının kavga ederek bozuştuklarını haber verirler.
_Kavga ederlerken birbirlerine “çirkinsin” yahut “ihtiyarsın” dediler mi?,diye sorar.
_Hayır ,demediler,cevabını alınca,şöyle der:
_Öyleyse aralarını bulmak kolaydır!
HAZIRLIK
Fakültede okuyan Temel’in dersleri pek iyi değildir.Sınıfta kalacağını alayınca,annesine bir mektup yazar:
_Sınıfta kalacağım,babamı hazırlayasun.
Cevabi mektupta şunlar yazmaktadır:
_Baban zaten hazırdur.Sen cendini hazirlayusun.
TAVSİYE
Tecrübeli hatip,ilk konferansını vereceği için heyecanlı olan arkadaşına öğütler veriyordu:
_Konferansı bitirince,dinleyicileri kibarca selamla ve ayaklarının ucuna basarak dışarı çık..
_Niye ayaklarımın ucuna basayım?
_Kimseyi uyandırmamak için tabii.
AKILLI
Amir bin Mürre’ye:
_İnsanların en ahmağı kimdir?diye sorulduğunda o da:
_İnsanların en ahmağı,kendini en akıllı zannedendir,diye cevap vermiş.Bunun üzerine:
_En akıllısı kimdir? Deyince:
_Susmakla cahilleri cezalandırandır,demiş.
HANGİ TEMEL
Temel bir Alman turiste Karadeniz dağlarını gezdiriyordu.Alman turist dağlara şöyle bir baktı ve :
_Bu da bir şey mi?Bizim oradaki Hans diye bağırsan,on kere Hans cevabını alırsın,demiş.Temel:
_O da bir şey mi?,demiş,bizim dağlara Temel diye bağırsan,”Hangi Temel” cevabını alırsın.
BELEDİYE MEZARLIĞI
_Alo!Ahmet Beyle görüşmek istiyorum.Orada mı efendim?
_Hayır efendim,yoklar.
_Ne zaman gelirler acaba?
_Hiç belli olmaz.
_Geldiğinde ne kadar kalır?
_Kıyamete kadar efendim.
Adam şaşkın…Tekrar sorar:
_Affedersiniz,neresi orası?
_Belediye mezarlığı…
PALAVRANIN BÖYLESİ
Üç ressam mesleklerinde ne kadar uzman olduklarını göstermek için yarışa girmişler.Birisi:
_Ben,demiş,bir tahta parçasını mermere o kadar benzettim ki,denize atınca derhal dibini boyladı.İkincisi:
_Ben de bir kutup manzarasını yapmıştım.Gerçek kutuplara o kadar benzedi ki yanına bir termometre koyduğumda sıcaklık beş dakikada eksi yirmi dereceye düşüverdi.Üçüncü ressam:
_Bunlar da bir şey mi?Geçen gün yaptığım bir portre,aslına o derece benzedi ki,günde iki defa tıraş edilmezse saç sakal karışıyordu,demiş.
NE ZAMAN YİYECEĞİM
Doktor hastaya perhiz tarif ediyordu:
_Sabah birkaç bisküvi ve peynir;öğle yağsız ızgara ve az salata;akşam,sebze haşlaması ve meyve yiyeceksin.
Hasta dikkatle dinledikten sonra:
_Peki doktor bey!Bunları yemeklerden önce mi yiyeceğim?
SIRPLI VE EŞEK
Almanya’da yaşayan Sırp bir işçi Kayserili işçiyi kızdırmak ister:
_Bir şey soracağım der Sırplı.Kayserililer eşek etinden pastırma,sucuk yaparmış,doğru mu?
Kayserili Sırplıyı şöyle bir süzdükten sonra:
_Kayseri’ye gitmek istiyorsan hiç merak etme,sana dokunmazlar.
TEMEL BU YA
Temel bir otele gelir.Görevli boş oda olmadığını söyler.Ancak odanın birinde bir zencinin olduğunu hatırlatır.Temel kabul eder.Ve zencinin kaldığı ötele gelir.Kendinin,saat yedide kaldırılmasını tembihler.Zenci çok şakacı biridir.Gece Temel’in yüzünü siyaha boyar.Saat yedide görevli tarafından uyandırılan Temel,aynaya bakınca:
_Ula der,beni kaldıracağına zenciyi uyandırmış bu adam.
İMZA
Adamın biri,kendisi hakkında kötü sözler söyleyen birine haddini bildirmek için evine kadar gider.Fakat evde bulamaz.Öfkesinden kapıya büyük harflerle “EŞŞEK” yazıp geri döner.Birkaç gün sonra o kişiden şöyle bir yazı gelir:
_Bize gelmişsin.Kapıya attığın imzadan anladım.!
İKİ SORU
Ünlü doktor,ilk defa gelen bir hastasına:
_Vizitemin 10 milyon olduğunu biliyorsunuz herhalde…Ayrıca ancak iki sorunuza cevap verebilirim,dedi.
_Ama doktor bey,iki soru için on milyon fazla değil mi?
_Hayır,şimdi gelelim ikinci sorunuza.
SARILIK
Karadenizli bir doktor hastasına bağırır:
_Sana dört aydır sarılık tedavisi yapayrum da sen neden Çinli olduğunu söylemeysun?
DİSPANSER
Amerika’da bir asker,arkadaşı ile yolda giderken elindeki çakıcı ile parmağını kesti.Biraz ötede bir dispanser vardı.Asker:
_Ben şurada pansuman yaptırayım,dedi.
İçeri girince karşısına iki kapı çıktı.Birinde “hastalıklar”,ötekinde “yaralar” yazılı idi.”Yaralar” kapısından içeri girdi.Yine önünde iki kapı.Birinde “ET”,ötekinde “kemik” yazıyordu.”Et” kapısından girdi.Yine iki kapı.Birinde “önemli”,ötekinde “önemsiz” yazıları vardı.”Önemsiz” yazılı kapısından girince kendini sokakta buldu.Arkadaşı sordu:
_Nasıl iyi baktılar mı?
_Hayır,ama teşkilat dehşet!
ŞİFA
Rebi b Heysem,arkadaşlarına demişki:
_Hastalık,ilaç ve şifa nedir,biliyor musunuz?
Dostları:
_Hayır bilmiyoruz demişler.Rebi b. Heysem:
_Hastalık günahlardır.İlaç tövbedir.Şifa ise bir daha o günahı işlememektir,buyurdu.
PASAPORT
Altı yamyam,bir de zenci gümrüğe geldiler.Memur pasaportlarını ister.Altı pasaport uzatılır:
Memur sorar:”Pasaportun biri nerede
_Ne pasaportu?
_Zencinin pasaportu?
Bir yamyam:
_Tuhaf şey der,yanımızda getirdiğimiz yiyecek için pasaport olur mu?
OKUMUŞ YAMYAM
Afrikanın balta girmemiş ormanlarında,insan eti yiyen bir yamyamla konuşan profesör,yerlinin Oxford Üniversitesinde okumuş olduğunu duyunca şaşırdı.
_Allah Allah!
_Ne var bunda o kadar şaşılacak!İnsan eti yiyorum;ama çatal bıçak kullanıyorum artık!
VERGİ TELAŞI
Ayı hızla geçmiş ormandan.Görenler:
_Niçin kaçıyorsun?,demişler.Ayı heyecanla:
_Görmüyor musunuz?Vergi memurları geliyor.
_Eee..Maliyeciden sona ne?
_Olur mu?Bende kürk,hanımda kürk,çocuklarda kürk.
Tavus geçmiş bu sefer suratle:
_Sen neden kaçıyorsun?,diye sormuşlar.
_Şu tüylerin kıymetini bilmiyor musunuz?
Maymundaki sükuneti gören dostlar:
_Sen niçin kaçmıyorsun?,demişler.
_Benim üstüm çıplak,hanımın sırtını görüyorsunuz..Çocukların kıçı zaten açık.Kaçmanın manası yok,diye cevap vermiş.
MÜSRİF
_Salamon be!Benim hanım çok müsrif,para yetişmiyor,inanmazsın Pazar günü benden 100 frank istedi,pazartesi 200 frank,Salı 300,Çarşamba 400,Perşembe 800,dün ise 900 frank!
_Accıdım sana be Mişon,nereye harcıyor bu kadar parayı?
_Ne bileyim ben,verdiğim yok ki!
KÖYLÜ
İhtiyar bir köylünün kulakları duymaz olmuştu.Köy kahvesinde sohbet ederken:
Bizim eşeğe bir şeyler oldu,dedi.Önceleri bağırırdı,şimdi yalnız ağzını açıyor.
TAD
Hayvanat bahçesinin yeni müdürü,bahçede dolaşıyordu.Aslanların kafesinin önünden geçerken,erkek aslan dişi aslana:
_”Yeni müdürümüz” diye adamı tanıttı.Dişi aslan yalanarak konuştu:
_Tadı öncekinden daha iyi olsa bari!
YİĞİTLİK
Isparta kralı Agezilay’a sormuşlar:
_Doğruluk mu daha büyük meziyettir,yiğitlik mi?
Cevap vermiş:
_Bütün insanlar doğru olsaydı,yiğitliğe ne lüzum kalırdı?
DUA
Malik b.Dinar Hazretleri,Basra valisinin huzuruna çağrılmış.Vali ona:
_Bize dua et,demiş.
Malik b.Dinar,valiye uyarıyı yapmış:
_Kapıda yüzlerce mazlum sana beddua ederken,benden dua mı umuyorsun?
HEDİYE PAPAĞAN
Dursun çok sevdiği Temel’e oldukça değerli,üç dil konuşan bir papağan göndermişti.Kısa süre sonra Temel’den bir teşekkür mektubu aldı,özetle şöyle deniyordu:
_Gönderdiğin kuşa teşekkürler,çok lezzetliymiş!
EYVAH
Arkadaşına dert yandı:
_Başıma gelenleri sorma!Bizim hanım üçüz doğurmaz mı?Ama ona söylemiştim:_Şu üç silahşörleri okuya okuya bir gfün üçüz doğurursan karışmam” diye.
Öteki bunu duyunca haykırdı:
_Eyvah felaket…
_Ne oldu?
_Ne olacak birader!Bizim hanım dünden beri Kırk Haramiler’i okuyor.
SENİN GİBİLERE MUHKAÇ OLMAMAK İÇİN
Bir gün cimrinin biri Hoca’ya takılır:
_Hocam bir şey duydum,doğru mu?
_Neymiş o duyduğun?
_Parayı sen de çok seviyormuşsun?
_Evet seviyorum.
_Ancak neden?
_Hoca eliyle iter cimriyi:
_Senin gibilere muhtaç olmamak için!
DİNDAR
Temel babasına der ki:
_Bizim öğretmen çok dindar.
_Niçin,nasıl anladın?
_Öğretmenin bana sorduğu sorulara her cevap verdiğimde,Allah Allah diye bağırıyor.
TİCARET
Bizim Temel tanesi 100 lira 30 kuruştan aldığı kalemi 95 lira 80 kuruştan satıyormuş..İdris sormuş:
_Yahu bu ne biçim ticaret,her sattığın kalemde zarar ediyorsun.
_Ben kuruşlardan kazanıy5orum demiş Temel.
DAHA KONMASINI ÖĞRENEMEMİŞ
Hoca bir gün dağdan odun getirirken eşeğinin ayağı kayar.Uçuruma yuvarlanır.Hoca paramparça olan eşeğine bakar yukarıdan,sonra der ki:
_Bizim eşek uçmasını öğrenmiş ama daha konmasını öğrenememiş!
DEDİKODU
Şehulislam İbni Kemal’e dedikoducunun biri gelerek şair İşreti’yi çekiştirmeye başlar:
_Efendimiz!İşreti namındaki şair,şarap içerken besmele çekiyormuş,Böyle şey olur mu?Ne demek bu?
İbni Kemal,adamın sözünü ağzına tıkayarak şu cevabı vermiş:
_Şair İşreti’yi çok iyi tanırım…O,su içerken bile besmele çekmez!
GERÇEK KARDEŞLİK
Mevlana Hazretleri,müridlerinden biriyle giderken,birkaç köpeğin sarmaş dolaş uyuduklarını görür.Müridi,”Güzel bir kardeşlik örneği.Keşke insanlar da bundan ibret alsalar” der.
Mevlana Hazretleri,tebessüm ederek karşılık verir:
_Aralarına bir kemik atıver de,gör kardeşliklerini.
NASIL BULMUŞ
Adam lüks bir lokantada yemeğini yemiş,hesabı ödüyordu ki,garson biraz da işgüzarlıktan sordu:
_Eti nasıl buldunuz,efendim?
_Patatesle havuçların arasında zorlukla…
İSMİ DE DEĞİŞMİŞ
Adam yolda giden birinin boynuna sarılmış:”Ooo..Ali görmeyeli amma da değişmişsin.”
Şaşkın şaşkın:”Ben Ali değilim beyefendi” demiş yolda yürüyen.Adam ise pişkinliğine devam etmiş:
_Vay,demek görmeyeli
Temel son işinde nihayet başarılı olmuş.Çok para kazanmış.
_Uyy Temel,zengin oldin;Ama porçlarını ödemeysun,nedendir?” demişler
_Zengin oldi da değiştu demesunlar daa! Cevabını vermiş.
ÇİÇEK VE GÜBRE
Çiçekler dibine gübre konunca çok çabuk büyüyorlar.Neden acaba?
_Neden olacak.Gübreden bir an önce uzaklaşmak istiyorlar da ondan…
SEVGİ
Adam karısını o kadar çok seviyordu ki her akşam yatarken onun için şöyle dua ediyordu:
_Allahım!Onun başı ağrımasın,benimki ağrısın;onun bir yeri kırılmasın,benimki kırılsın;o üzülmesin,ben üzüleyim.
Son olarak da şöyle diyordu:
_Allahım!Onu dul bırakma,beni dul bırak!
BERABER DİLENMEK
_Efendi…Merhamet edin,birkaç kuruş sadaka verin.
_Yok.._Allah rızası için
_Yok dedik ya.
_On para da olsa yok mu?
_Beş para bile yok!
_O halde sıkış şuraya da beraber dilenelim!
MEKTUP
Adam:Neler döktürüyorsun ahbap?
Deli:Hiiç,mektup yazıyorum.
Adam:Kime?
Deli:Kendime!
Adam:Oku bakalım,neler yazdın?
Deli:Henüz postadan almadım ki!
SIFIR
Önemli mevkide bulunan bir devlet adamı bir devlet adamı,dalkavuğun birine:
_Sıfır nedir?,diye sormuş.
Cevap beklenilen biçimde gelmiş:
_Sizin huzurunuzda ben!
KISA KOŞUNUN KÂRI
Çocuğun ağzı kulaklarına varıyordu.:Baba dedi,Benimle ne kadar8 iftihar etseniz azdır.Otobüse beniceğim yerde arkasında koştum,tam altı peni kazandım.”
“Sersem” dedi babası.Taksinin peşinden koşsaydın da dokuz şilin kazansan olmaz mıydı?
HALA MI?
Küçük Esra ağabeyine:
_Abi dedi,ödevim çok zor.Bir beşgenin alanını bulacağım.Ne olur biraz bana yardım et.
Ağabeyi ters ters söylendi:
_Hay Allah,benim zamanımda da arıyorlardı,hala bulamadılar mı?
KEDİDEN DERS
Bir Allah dostu,”Bir kedi beni irşad etti.” Diyor.Deliğe giren fareyi bekledi bekledi.Bir saat,iki saat,üç saat…Nihayet maksadına ulaştı.
Sen de Hakk’ın kapısında beklersen muradına erişirsin.
DOPİNG
Çok miktarda doping alan Temel,maraton yarışına katılmış.Fakat sonuncu olmuş.İdris haklı olarak sormuş:
_Yahu neden sonuncu oldun?
Temel’in cevabı şöyle olmuş:
_Doping yaptığım anlaşılmasın diye!
YEMESİ KOLAY OLSUN!
Timur’un defterdarı hesapta bir yanlışlık yapar.Bunun üzerine Timur o defterdara kağıtları yedirir ve işten kovar.Yerine Nasreddin Hocayı alır.Hoca Nasreddin hesapları yufka üzerine yapmaya başlar.Timur bunu görür ve sebebini sorar.Cevap aynen şöyle olur:
_Yemesi kolay olsun diye!
İNCİLİ’NİN AKLI
İncili Çavuş,padişahın isteği üzerine vezirlerden birinin taklidini yaparak eğlendirirmiş.Bunu duyan vezir kızmış:
_İncili’yi geberteyim de aleme ibret olsun,demiş.
Can derdine düşen İncili,padişaha koşup durumu anlatmış.Padişah:
_Hele öldürsün de göreyim…Ben de onu asarım,deyince, İncili:
_Ama hünkarım,demiş,Beni öldürmeden önce,onu assanız olmaz mı?
UMUT
Adam ,kaynanasıyla birlikte Avrupa gezisine çıkacaktı.Arkadaşı şaşkın sordu:
_Yahu sen hep kaynanandan dert yanmaz mıydın?Şimdi de Avrupa gezisinden bahsediyorsun.
_Ne yapayım birader,sık sık “Avrupa’yı görmeden Allah canımı almasın!” der durur.Benimki bir umut işte!
KAVGA
Zariflerden birine,iki kadının kavga ederek bozuştuklarını haber verirler.
_Kavga ederlerken birbirlerine “çirkinsin” yahut “ihtiyarsın” dediler mi?,diye sorar.
_Hayır ,demediler,cevabını alınca,şöyle der:
_Öyleyse aralarını bulmak kolaydır!
HAZIRLIK
Fakültede okuyan Temel’in dersleri pek iyi değildir.Sınıfta kalacağını alayınca,annesine bir mektup yazar:
_Sınıfta kalacağım,babamı hazırlayasun.
Cevabi mektupta şunlar yazmaktadır:
_Baban zaten hazırdur.Sen cendini hazirlayusun.
TAVSİYE
Tecrübeli hatip,ilk konferansını vereceği için heyecanlı olan arkadaşına öğütler veriyordu:
_Konferansı bitirince,dinleyicileri kibarca selamla ve ayaklarının ucuna basarak dışarı çık..
_Niye ayaklarımın ucuna basayım?
_Kimseyi uyandırmamak için tabii.
AKILLI
Amir bin Mürre’ye:
_İnsanların en ahmağı kimdir?diye sorulduğunda o da:
_İnsanların en ahmağı,kendini en akıllı zannedendir,diye cevap vermiş.Bunun üzerine:
_En akıllısı kimdir? Deyince:
_Susmakla cahilleri cezalandırandır,demiş.
HANGİ TEMEL
Temel bir Alman turiste Karadeniz dağlarını gezdiriyordu.Alman turist dağlara şöyle bir baktı ve :
_Bu da bir şey mi?Bizim oradaki Hans diye bağırsan,on kere Hans cevabını alırsın,demiş.Temel:
_O da bir şey mi?,demiş,bizim dağlara Temel diye bağırsan,”Hangi Temel” cevabını alırsın.
BELEDİYE MEZARLIĞI
_Alo!Ahmet Beyle görüşmek istiyorum.Orada mı efendim?
_Hayır efendim,yoklar.
_Ne zaman gelirler acaba?
_Hiç belli olmaz.
_Geldiğinde ne kadar kalır?
_Kıyamete kadar efendim.
Adam şaşkın…Tekrar sorar:
_Affedersiniz,neresi orası?
_Belediye mezarlığı…
PALAVRANIN BÖYLESİ
Üç ressam mesleklerinde ne kadar uzman olduklarını göstermek için yarışa girmişler.Birisi:
_Ben,demiş,bir tahta parçasını mermere o kadar benzettim ki,denize atınca derhal dibini boyladı.İkincisi:
_Ben de bir kutup manzarasını yapmıştım.Gerçek kutuplara o kadar benzedi ki yanına bir termometre koyduğumda sıcaklık beş dakikada eksi yirmi dereceye düşüverdi.Üçüncü ressam:
_Bunlar da bir şey mi?Geçen gün yaptığım bir portre,aslına o derece benzedi ki,günde iki defa tıraş edilmezse saç sakal karışıyordu,demiş.
NE ZAMAN YİYECEĞİM
Doktor hastaya perhiz tarif ediyordu:
_Sabah birkaç bisküvi ve peynir;öğle yağsız ızgara ve az salata;akşam,sebze haşlaması ve meyve yiyeceksin.
Hasta dikkatle dinledikten sonra:
_Peki doktor bey!Bunları yemeklerden önce mi yiyeceğim?
SIRPLI VE EŞEK
Almanya’da yaşayan Sırp bir işçi Kayserili işçiyi kızdırmak ister:
_Bir şey soracağım der Sırplı.Kayserililer eşek etinden pastırma,sucuk yaparmış,doğru mu?
Kayserili Sırplıyı şöyle bir süzdükten sonra:
_Kayseri’ye gitmek istiyorsan hiç merak etme,sana dokunmazlar.
TEMEL BU YA
Temel bir otele gelir.Görevli boş oda olmadığını söyler.Ancak odanın birinde bir zencinin olduğunu hatırlatır.Temel kabul eder.Ve zencinin kaldığı ötele gelir.Kendinin,saat yedide kaldırılmasını tembihler.Zenci çok şakacı biridir.Gece Temel’in yüzünü siyaha boyar.Saat yedide görevli tarafından uyandırılan Temel,aynaya bakınca:
_Ula der,beni kaldıracağına zenciyi uyandırmış bu adam.
İMZA
Adamın biri,kendisi hakkında kötü sözler söyleyen birine haddini bildirmek için evine kadar gider.Fakat evde bulamaz.Öfkesinden kapıya büyük harflerle “EŞŞEK” yazıp geri döner.Birkaç gün sonra o kişiden şöyle bir yazı gelir:
_Bize gelmişsin.Kapıya attığın imzadan anladım.!
İKİ SORU
Ünlü doktor,ilk defa gelen bir hastasına:
_Vizitemin 10 milyon olduğunu biliyorsunuz herhalde…Ayrıca ancak iki sorunuza cevap verebilirim,dedi.
_Ama doktor bey,iki soru için on milyon fazla değil mi?
_Hayır,şimdi gelelim ikinci sorunuza.
SARILIK
Karadenizli bir doktor hastasına bağırır:
_Sana dört aydır sarılık tedavisi yapayrum da sen neden Çinli olduğunu söylemeysun?
DİSPANSER
Amerika’da bir asker,arkadaşı ile yolda giderken elindeki çakıcı ile parmağını kesti.Biraz ötede bir dispanser vardı.Asker:
_Ben şurada pansuman yaptırayım,dedi.
İçeri girince karşısına iki kapı çıktı.Birinde “hastalıklar”,ötekinde “yaralar” yazılı idi.”Yaralar” kapısından içeri girdi.Yine önünde iki kapı.Birinde “ET”,ötekinde “kemik” yazıyordu.”Et” kapısından girdi.Yine iki kapı.Birinde “önemli”,ötekinde “önemsiz” yazıları vardı.”Önemsiz” yazılı kapısından girince kendini sokakta buldu.Arkadaşı sordu:
_Nasıl iyi baktılar mı?
_Hayır,ama teşkilat dehşet!
ŞİFA
Rebi b Heysem,arkadaşlarına demişki:
_Hastalık,ilaç ve şifa nedir,biliyor musunuz?
Dostları:
_Hayır bilmiyoruz demişler.Rebi b. Heysem:
_Hastalık günahlardır.İlaç tövbedir.Şifa ise bir daha o günahı işlememektir,buyurdu.
PASAPORT
Altı yamyam,bir de zenci gümrüğe geldiler.Memur pasaportlarını ister.Altı pasaport uzatılır:
Memur sorar:”Pasaportun biri nerede
_Ne pasaportu?
_Zencinin pasaportu?
Bir yamyam:
_Tuhaf şey der,yanımızda getirdiğimiz yiyecek için pasaport olur mu?
OKUMUŞ YAMYAM
Afrikanın balta girmemiş ormanlarında,insan eti yiyen bir yamyamla konuşan profesör,yerlinin Oxford Üniversitesinde okumuş olduğunu duyunca şaşırdı.
_Allah Allah!
_Ne var bunda o kadar şaşılacak!İnsan eti yiyorum;ama çatal bıçak kullanıyorum artık!
VERGİ TELAŞI
Ayı hızla geçmiş ormandan.Görenler:
_Niçin kaçıyorsun?,demişler.Ayı heyecanla:
_Görmüyor musunuz?Vergi memurları geliyor.
_Eee..Maliyeciden sona ne?
_Olur mu?Bende kürk,hanımda kürk,çocuklarda kürk.
Tavus geçmiş bu sefer suratle:
_Sen neden kaçıyorsun?,diye sormuşlar.
_Şu tüylerin kıymetini bilmiyor musunuz?
Maymundaki sükuneti gören dostlar:
_Sen niçin kaçmıyorsun?,demişler.
_Benim üstüm çıplak,hanımın sırtını görüyorsunuz..Çocukların kıçı zaten açık.Kaçmanın manası yok,diye cevap vermiş.
MÜSRİF
_Salamon be!Benim hanım çok müsrif,para yetişmiyor,inanmazsın Pazar günü benden 100 frank istedi,pazartesi 200 frank,Salı 300,Çarşamba 400,Perşembe 800,dün ise 900 frank!
_Accıdım sana be Mişon,nereye harcıyor bu kadar parayı?
_Ne bileyim ben,verdiğim yok ki!
KÖYLÜ
İhtiyar bir köylünün kulakları duymaz olmuştu.Köy kahvesinde sohbet ederken:
Bizim eşeğe bir şeyler oldu,dedi.Önceleri bağırırdı,şimdi yalnız ağzını açıyor.
TAD
Hayvanat bahçesinin yeni müdürü,bahçede dolaşıyordu.Aslanların kafesinin önünden geçerken,erkek aslan dişi aslana:
_”Yeni müdürümüz” diye adamı tanıttı.Dişi aslan yalanarak konuştu:
_Tadı öncekinden daha iyi olsa bari!
YİĞİTLİK
Isparta kralı Agezilay’a sormuşlar:
_Doğruluk mu daha büyük meziyettir,yiğitlik mi?
Cevap vermiş:
_Bütün insanlar doğru olsaydı,yiğitliğe ne lüzum kalırdı?
DUA
Malik b.Dinar Hazretleri,Basra valisinin huzuruna çağrılmış.Vali ona:
_Bize dua et,demiş.
Malik b.Dinar,valiye uyarıyı yapmış:
_Kapıda yüzlerce mazlum sana beddua ederken,benden dua mı umuyorsun?
HEDİYE PAPAĞAN
Dursun çok sevdiği Temel’e oldukça değerli,üç dil konuşan bir papağan göndermişti.Kısa süre sonra Temel’den bir teşekkür mektubu aldı,özetle şöyle deniyordu:
_Gönderdiğin kuşa teşekkürler,çok lezzetliymiş!
EYVAH
Arkadaşına dert yandı:
_Başıma gelenleri sorma!Bizim hanım üçüz doğurmaz mı?Ama ona söylemiştim:_Şu üç silahşörleri okuya okuya bir gfün üçüz doğurursan karışmam” diye.
Öteki bunu duyunca haykırdı:
_Eyvah felaket…
_Ne oldu?
_Ne olacak birader!Bizim hanım dünden beri Kırk Haramiler’i okuyor.
SENİN GİBİLERE MUHKAÇ OLMAMAK İÇİN
Bir gün cimrinin biri Hoca’ya takılır:
_Hocam bir şey duydum,doğru mu?
_Neymiş o duyduğun?
_Parayı sen de çok seviyormuşsun?
_Evet seviyorum.
_Ancak neden?
_Hoca eliyle iter cimriyi:
_Senin gibilere muhtaç olmamak için!
DİNDAR
Temel babasına der ki:
_Bizim öğretmen çok dindar.
_Niçin,nasıl anladın?
_Öğretmenin bana sorduğu sorulara her cevap verdiğimde,Allah Allah diye bağırıyor.
TİCARET
Bizim Temel tanesi 100 lira 30 kuruştan aldığı kalemi 95 lira 80 kuruştan satıyormuş..İdris sormuş:
_Yahu bu ne biçim ticaret,her sattığın kalemde zarar ediyorsun.
_Ben kuruşlardan kazanıy5orum demiş Temel.
DAHA KONMASINI ÖĞRENEMEMİŞ
Hoca bir gün dağdan odun getirirken eşeğinin ayağı kayar.Uçuruma yuvarlanır.Hoca paramparça olan eşeğine bakar yukarıdan,sonra der ki:
_Bizim eşek uçmasını öğrenmiş ama daha konmasını öğrenememiş!
DEDİKODU
Şehulislam İbni Kemal’e dedikoducunun biri gelerek şair İşreti’yi çekiştirmeye başlar:
_Efendimiz!İşreti namındaki şair,şarap içerken besmele çekiyormuş,Böyle şey olur mu?Ne demek bu?
İbni Kemal,adamın sözünü ağzına tıkayarak şu cevabı vermiş:
_Şair İşreti’yi çok iyi tanırım…O,su içerken bile besmele çekmez!
GERÇEK KARDEŞLİK
Mevlana Hazretleri,müridlerinden biriyle giderken,birkaç köpeğin sarmaş dolaş uyuduklarını görür.Müridi,”Güzel bir kardeşlik örneği.Keşke insanlar da bundan ibret alsalar” der.
Mevlana Hazretleri,tebessüm ederek karşılık verir:
_Aralarına bir kemik atıver de,gör kardeşliklerini.
NASIL BULMUŞ
Adam lüks bir lokantada yemeğini yemiş,hesabı ödüyordu ki,garson biraz da işgüzarlıktan sordu:
_Eti nasıl buldunuz,efendim?
_Patatesle havuçların arasında zorlukla…
İSMİ DE DEĞİŞMİŞ
Adam yolda giden birinin boynuna sarılmış:”Ooo..Ali görmeyeli amma da değişmişsin.”
Şaşkın şaşkın:”Ben Ali değilim beyefendi” demiş yolda yürüyen.Adam ise pişkinliğine devam etmiş:
_Vay,demek görmeyeli
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)
